نگاهی به سیزده بدر
جشن رهایی یا ترس از یک عدد
آثارنیوز: سیزدهم فروردین، روزی که مردم از خانه بیرون می روند تا به باورهای کهن، نحسی این روز را در دل طبیعت بزدایند، ریشه ای عمیق در تاریخ و اساطیر دارد. از آشوب های ازلی و نحوست عدد سیزده در باورهای جهانی تا مراسم های طلب باران و جشن های آریایی، روایتهای گوناگونی درباره ی منشأ این روز نقل شده است. اما آیا واقعا سیزدهمین روز فروردین، نحس است یا این بدیمنی، ساخته و پرداخته فرهنگ های مختلف در گذر زمان بوده است؟
به گزارش آثارنیوز به نقل از ایسنا، سیزده فروردین، انتهای دوره جشن های نوروزی است. در این روز مردم بنا بر یک سنت فرهنگی از خانه ها بیرون و به دشت و صحرا و باغ ها می روند تا آخرین روز عید را در طبیعت و در کنار سبزه و گیاه و آب روان، چشمه ها و جویبارها به شادی و خوشی بگذرانند.
در گذشته، مردم قید و بندی برای رفتارهای خود در روز سیزده نمی پذیرفتند و با برخوردها، هوس بازیها و شادخواری ها نظم و قرارهای اجتماعی را بر هم می زدند و آشوب و آشفتگی هایی در روال معمول زندگی خود پدید می آوردند. رفتارهای بی بندوبار و آشوب گرانه برخی، حوادث ناگواری می آفرید که گریبان آنها و دیگران را می گرفت و گاهی مصیبت هایی به بار می آورد. مردم این مصیبت ها و ناخجستگی ها را اثری از نحسی شماره سیزده می دانستند. ازاین رو، سیزده فروردین را هم نحس و بدشگون می انگاشتند.
«بهار»، روز سیزده را معرف آشوب ازلی قبل از آفرینش می انگارد و می نویسد: «هر آشوبی قبل از نظم گرفتن، نحس به شمار می آمده است. جهان بعد از این آشوب و بعد از برقراری نظم مقدس می شود. ازاین رو، همان طور که پنج روز دزدیده (خمسه مسترقه) مقدس نیست، «سیزده به در» هم مقدس نیست.»
فالِ ناخجستگی سیزده
اعتقاد به ناخجستگی و بدشگونی شماره سیزده، اعتقادی است بسیار کهن که در فرهنگ ها و در بین بیشتر اقوام و ملل جهان وجود داشته است. در نوشته های کهن تاریخی و ادبی ایران به نحس بودن سیزده فروردین اشاره ای نشده است. «بیرونی»، روز تیر، یعنی روز ۱۳ از ماه تیر را نحس نوشته است.
«فره وشی»، ناخجستگی این روز را ناشی از حوادث بزرگ کیهانی و واقعه های سهمگین و ناگواری همراه با زمین لرزه و ویرانی می داند که در دوران اساطیری و تاریخی، در روز سیزدهم سال نو در جهان رخ داده است: «این همه حوادث، این اندیشه را در ذهن مردمان به بار آورده است که در هر چند هزار سال یک مرتبه، در همین هنگام سال، بلایی آسمانی دوره جهان را فرو خواهد بست و تغییری در جهان حاصل خواهد شد. اعتقاد به هزاره ها که در ایران کهن بسیار رواج داشت، از همین رو است. مردم به صورت سنتی، هر سال در هنگام روز سیزدهم فروردین ماه منتظر زمین لرزه ای سهمگین بوده اند و ازاین رو، خانه و کاشانه خویش را رها می کردند و در این روز، زیر سقف و بام نمی ماندند تا اگر زمین لرزه ای فرا رسد، از صدمه در امان باشند. رفته رفته، روز سیزدهم سال و به دنبال آن، شماره سیزده رنگ نحس و ناخجستگی گرفت و مردم در همه جای دنیا از عدد سیزده پرهیز کردند و عدد سیزده، یک ترس و وحشت روانی برای تمام مردم روی زمین پدید آورد.»
بعضی از محققان هم عقیده دارند که مفهوم ناخجستگی روز سیزده فروردین، در اولین سال رصد زردشت پدید آمده و تابحال همچنان باقیمانده است. به این گونه که: «چون در اولین سال رصد زردشت، روز سیزدهم فروردین با روز سیزدهم ماه قمری همان سال منطبق شد و آفتاب و ماه در مقابل یکدیگر قرار گرفتند، منجمان این روز خاص استثنایی را نحس خواندند که آفتاب و ماه به استقبال هم آمدند. ازاین رو، دستور دادند تا مردم از خانه ها خارج شده، به صحرا روند و نحوست چنین روزی را در بیابان به در کنند.»
شاید هم اندیشه ناخجستگی عدد سیزده و باور به بدشگون بودن روز سیزده و شومی و نحسی آن در بین ایرانیان، از اندیشه ها و باورهای غیرایرانی بوده که احتمالا از طریق ارتباط های بازرگانی و فرهنگی به سرزمین ایران راه یافته است.
در تأیید این نظر، «رضازاده شفق» منشأ این عقیده را یونانی دانسته و نوشته است: «به باعث عقیده یونانی های قدیم، انجمنی مرکب از خدایان دوازده گانه منعقد بوده و سیزدهمی وارد شده، یکی از آنها را کشته و این مجلس را به هم زده است. از همان روز، عدد سیزده منحوس و بدشگون گشت. این عقیده با رسوخ غریبی در تمام جهان متمدن آن زمان منتشر شد و مردم به همان عقیده گرویدند و از عدد سیزده ترسیدند.»
مسیحیان جهان هم از زمان های بسیار پیش، عدد سیزده را نحس می شمردند و از آن دوری می جستند. به باوری کهن، هنگام آخرین شام حضرت عیسی، سر سفره غذا سیزده تن بودند که یکی از آنان خیانت کرد و به دشمن، حضور عیسی را در آنجا اطلاع داد و او را دستگیر و مصلوب کردند. ازاین رو، مسیحیان بر سر سفره ۱۳ نفر نمی نشینند.
خاستگاه جشن سیزده فروردین
باآنکه خاستگاه جشن سیزده فروردین کاملا روشن نیست، لیکن در کهن بودن این جشن و جنبه همگانی و مردمی آن تردیدی نمی توان کرد. در روایات اساطیری و تاریخی و منابع ادبی قدیم ایران، از جشن سیزدهم فروردین و رسم بیرون رفتن از خانه در روز سیزده و گذراندن آن در دشت و صحرا، ذکری نیامده است.
در دین مزدیسنا، روز سیزدهم هر ماه به «تیر»، ایزد باران، متعلق می باشد و به نام او خوانده و مقدس شمرده می شود. در زمان های قدیم، ایرانی ها ایزد باران را در ایام سیزدهم هر ماه، بخصوص سیزدهم تیرماه، نیایش می کردند و مناسک دعا به جا می آوردند تا باران ببارد، سبزه و گیاه بروید، نعمت های روی زمین افزون گردد و زندگی تازگی و شادابی بیابد.
در رابطه با منشأ جشن سیزده نوروز، نظرها و عقاید گوناگونی ابراز شده است. مثلاً، «ذبیح بهروز« دیدگاه خاصی در رابطه با روز سیزده فروردین دارد و آنرا جشنی کهن و آریایی می داند. او روز سیزده را اولین نوروز سال مبدأ گاه شماری می داند که بنابر محاسبات گاه شماری از سه شنبه شروع می شد و روز یک شنبه و شب بدر قرار می گرفت. او می گوید این روز را ایرانی ها از دیر باز جشن می گرفته اند. او می نویسد: «جشن سیزده فروردین که روز یک شنبه و روز پرماه بوده، از جشن های قدیم آریایی است و تابحال در اروپا معمول است. اروپاییان با حساب (قمری - شمسی) این جشن را می گیرند. بنابراین، نزد آنان این جشن ثابت نیست، ولی در نزد ما که این جشن را با حساب شمسی می گیریم، ثابت است.»
«فره وشی» نظری دیگر دارد و روز سیزده را تمثیلی از هزاره سیزدهم عمر جهان دانسته و احتمال می دهد که جشن سیزده نوروز برگرفته از اعتقاد هند و اروپایی باشد. او می نویسد: «در اساطیر ایرانی، عمر جهان هستی ۱۲ هزار سال است و عدد ۱۲ از بروج دوازده گانه گرفته شده است و بعد از این ۱۲ هزار سال، دوره جهان بسته می شود و انسان هایی که در جهان هستی وظیفه آنها جنگ در مقابل اهریمن است، بعد از این دوازده هزار سال، پیروزی نهائی بر اهریمن می یابند. با ظهور سوشیانت، آخرین نیروی اهریمنی از میان می رود و جنگ اهورامزدا بر ضد اهریمن با پیروزی پایان می یابد. از آن پس، دیگر جهان مادی وجود نخواهد داشت و آدمیان به جایگاه ابدی خویش در عالم مینو بازمی گردند.
با دانستن این موضوع، میتوان اظهار داشت که اولین دوازده روز جشن، تمثیلی از این ۱۲ هزار سال زندگی و زایش انسان هاست و روز سیزدهم تمثیلی از هزاره سیزدهم می تواند باشد که آغاز رهایی از جهان مادی است و ازاین رو، سیزدهم می تواند روز بازگشت ارواح به مینو و روز بزرگ رامش کیهانی باشد.»
در توجیهی دیگر، مراسم سیزده نوروز را احتمالا «روز ویژه طلب باران برای کشتزارهای نودمیده» در دوران های کهن می داند و می نویسد: «ایرانیان در روزگاران کهن، بعد از برگزاری مراسم نوروزی و دمیدن سبزه و گندم و جو و حبوبات، در اولین روزهای سال و در روزی که متعلق به ستاره باران بود، یعنی در روز سیزدهم فروردین، به دشت و صحرا و کنار چشمه و جویبار می رفتند و به هنگام شکست یافتن [ایوشه]، دیو خشکسالی، در نیمروز گوسفند بریان می کردند و این نثاری بود برای [تیشتر یا تیر]، فرشته باران، تا کشت های نودمیده را از باران سیراب کند.»
«روح الامینی» شباهتی میان «سیزده به در» و بعضی از رسم های کاتارها (بازماندگان مانویان در اروپا)، که فرهنگی تلفیقی از اندیشه زرتشتی و فلسفه باستان و مسیحیت دارند، می بیند و گمان می زند که این دو شاید ریشه مشترک باستانی، داشته باشند: «کاتارها در روز عید “پاک” (که بعضی از سال ها به روز سیزدهم فروردین نزدیک است)، از خانه بیرون آمده و روز را در دامن صحرا و کنار کشتزار می گذرانند و برای ناهار با خود تخم مرغ می برند. در این روز، پنهان کردن تخم مرغ در گوشه وکنار و پیدا کردن آنها سرگرمی کودکان است. سه شباهت یا سه خصوصیت مشترک این دو عبارت اند از: او این که آغاز محاسبه هر دو از آغاز بهار و اعتدال ربیعی است، دوم، در روز سیزدهم و عیدهای کاتارها، مردم به صحرا و دامان طبیعت می روند، سوم، بازی و سرگرمی کودکان با تخم مرغ فقط در ایام عید بهاری رسم است، نه فصل های دیگر سال.»
منبع: آثارنیوز
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب