جای خالی دیرینه شناسی در طرح جدید جامع اصفهان
به گزارش آثارنیوز، عضو هیأت علمی گروه دیرینه شناسی دانشگاه هنر اصفهان اظهار داشت: جای دیرینه شناسی در طرح جدید جامع اصفهان خالی است و تبعات ناگوار نادیده گرفتن آنرا شاهد خواهیم بود.
خبرگزاری مهر، گروه استان ها - کورش دیباج: اصفهان، بعنوان یکی از مهم ترین شهر های تاریخی ایران و جهان، میراثی غنی از لایه های فرهنگی و آثار دیرینه شناسی را در دل خود جای داده و شواهد تاریخی بی شماری از دوره های مختلف تاریخی همچنان در زیر لایه های شهری امروز مدفون است. با این وجود، توسعه شهری در دهه های اخیر اغلب بدون توجه به این گنجینه های تاریخی انجام شده است. طرح جدید جامع شهر اصفهان فرصتی برای بازبینی در این روند و ادغام دیرینه شناسی شهری در برنامه ریزی های کلان است. در این راستا، خبرگزاری مهر گفتگویی تفصیلی با علی شجاعی اصفهانی، دکترای دیرینه شناسی و عضو هیأت علمی دانشگاه هنر اصفهان، در مورد اهمیت توجه به دیرینه شناسی در تدوین طرح جدید جامع شهر اصفهان داشته است. آن چه در ادامه می خوانید، بخش اول این مصاحبه است و بخش های بعدی در ایام آینده منتشر خواهد شد.
برخی اعتقاد دارند که دیرینه شناسی مانعی برای توسعه شهری است و امکان دارد پروژه های عمرانی را متوقف نماید. نگرانی هایی در مورد نبود توجه به آن در طرح جامع شهری اصفهان هم وجود دارد. نظر شما در این مورد چیست؟
از آنجاییکه نقش دیرینه شناسی در توسعه شهری مشخص و تبیین نشده برخی تصور می کنند که دیرینه شناسی مانعی برای توسعه شهر است. در کشورهای درحال توسعه، همچون ایران، ما هنوز به آن بلوغ نرسیده ایم که اهمیت دیرینه شناسی و خصوصیت های آنرا درک نماییم. این عدم بلوغ فکری در بین لایه ای از مردم منجر به تخریب و غارت میراث و در بین لایه تصمیم گیر مانع توسعه تلقی می شود که چنین نگاه هایی ضربات مهلکی بر ایران وارد آورده است. در پاسخ دیگر به این سؤال باید اظهار داشت که افراد توسعه را چطور مفهوم می کنند؛ اگر توسعه حذف شواهد تاریخی و ساز و سازهای بی هویت و یکسان است طبیعتاً دیرینه شناسی که هیچ خیلی از دانش های دیگر هم با آن تضاد خواهد داشت و نتیجه آن مشکلاتی می شود که با آن مواجه هستیم.
کشورهای غربی، دهه هاست که مطالعات دیرینه شناسی را در شهر های خود به شکل جدی دنبال می کنند. این فعالیتها به بخشی از فرآیند توسعه شهری آنها تبدیل گشته است. حتی کشورهای اطراف ما هم به این اهمیت پی برده اند و در زمینه مطالعات دیرینه شناسی شهری از ما بسیار جلوتر هستند. اگر جستجویی ساده در اینترنت انجام دهید، می بینید که خیلی از شهر های دنیا از این دانش برای شناخت هویت خود، پیشینه تاریخی و فرهنگی شان بهره می گیرند. آنها این هویت را نه فقط جهت افتخار ملی، بلکه بعنوان یک ابزار اقتصادی به کار می برند و با توسعه؛ توریستهایی منجر به درآمدزایی می شود.
در سطح بین المللی، معاهدات مختلف جهانی وجود دارد که بر اهمیت شهر های تاریخی و لزوم محافظت از آنها تاکید می کند. اما متاسفانه، در کشور ما و بخصوص در شهر اصفهان، تصمیم گیران اهمیت این مورد را درک نکرده اند. دیرینه شناسی و در شکل کلی تر آن میراث فرهنگی اغلب بعنوان یک رشته فانتزی تلقی می شود که وجود آن ضروری نیست. تغییر این نگرش اشتباه نیازمند صرف هزینه، زمان و فعالیتهای کلان فرهنگی است.
در خصوص بازبینی طرح جامع شهری اصفهان که مطالعات اولیه آن شروع شده فرصتی مناسب فراهم آمده تا بتوان دیرینه شناسی را در آن لحاظ کرد. متاسفانه متولیان امر هیچ شناخت و اراده ای برای این مورد ندارند و باید کوشش کرد تا بتوان از این فرصت بیشترین بهره برداری را به نفع دیرینه شناسی داشت. اصفهان، نه تنها در ایران بلکه در کل جهان قدیم، شهری بسیار مهم و پرارزش بحساب می آید. به همین خاطر بایستی به کسانیکه درحال تدوین و بازبینی این طرح هستند، اهمیت لایه های فرهنگی مدفون در زیر شهر امروزی و لزوم بهره برداری از آنها را بعنوان شناخت منافع ملی و محافظت از آن خاطرنشان کرد. این عدم شناخت، همان گونه که تابحال صدمه های جبران ناپذیری به شهر وارد کرده، می تواند در آینده هم مشکلات بزرگی به وجود آورد و منجر به محو دیگر شواهد شود.
بازنگری این نگاه نیازمند هم افزایی نهادها و افراد مسئول است تا بتوان دیرینه شناسی را بعنوان بخشی جدایی ناپذیر از توسعه شهری اصفهان نهادینه کرد. طرح جامع شهری باید به شکل جدی به این مساله بپردازد، در غیر این صورت، روند تخریب میراث تاریخی و فرهنگی شهر همچنان با بی خردی ادامه خواهد یافت.
چرا دیرینه شناسی شهری در طرح جامع شهر اصفهان باید مورد توجه قرار گیرد؟ آیا می توانید با عرضه مثال های مشخص توضیح دهید که چگونه توجه به دیرینه شناسی می تواند در این طرح اهمیت پیدا کند؟
برای درک اهمیت دیرینه شناسی در طرح جامع شهری اصفهان، ضروری است به تاریخ این شهر و جایگاه آن در دوره های مختلف اشاره نماییم. بطور دقیق تر، اگر به تاریخ ۱۴۰۰ ساله ایران در دوران اسلامی نگاه نماییم، دو دوره شاخص و بسیار مهم داریم: دوره سلجوقی و دوره صفوی که در هر دو این دوران اصفهان مرکزیت داشت.
در دوره سلجوقی، قدرتمندترین حکومت بعد از دوره ساسانی در ایران شکل گرفت. این دوره به لحاظ قدرت سیاسی به لحاظ ثروت اقتصادی به اوج خود رسید. اطلاعات آماری موجود نشان داده است که این دوره از ثروتمندترین دوره های تاریخ ایران بوده است. در این دوره، اصفهان بعنوان مرکزیت این حکومت عظیم، یکی از مهم ترین نقاط استراتژیک و مراکز سلطنتی ایران محسوب می شده است.
دوره باشکوه صفوی هم از لحاظ توسعه شهری و ساخت وساز اهمیت بسیار زیادی دارد. در این دو دوره، توسعه و ساخت وساز گسترده ای در شهر اصفهان صورت پذیرفت که همچنان اندک آثار آنرا میتوان مشاهده کرد. این مورد اهمیت توجه به لایه های پنهان تاریخی اصفهان را دوچندان می کند.
به عنوان مثال، اگر به مسجد جامع اصفهان بعنوان یکی از شاخص ترین آثار تاریخی شهر از دوره سلجوقی نگاه نماییم نمی توان پذیرفت که در کنار چنین بنای مهمی هیچ بنای دیگری وجود نداشته است. ساختار شهر های اسلامی به صورت کلی شامل دارالعاماره ها، بازارها، مساجد جامع و دیگر فضاهای شهری است که الگویی خاص دارند و در منابع تاریخی در ارتباط با اصفهان شواهد آنها موجود است. این الگوها، بخصوص در اصفهان، ارزش اجتماعی و تاریخی بسیاری دارند. اما برای شناخت دقیق این الگوها، نیازمند انجام جستجوهای دیرینه شناسی هستیم تا بتوانیم لایه های پنهان شهر را کشف نماییم.
متأسفانه، پروژه های کلان شهری که در دو تا سه دهه اخیر در اصفهان اجرا شده است، کمترین توجه را به دیرینه شناسی داشته اند. نمونه واضح این بی توجهی، پروژه میدان امام علی است. این پروژه به شکل متفق القول توسط تمام کارشناسانی که با اصفهان آشنایی دارند، یکی از مخرب ترین پروژه های شهری شناخته می شود. همچنین، پروژه متروی اصفهان هم از دیگر نمونه های مخرب در حوزه دیرینه شناسی است. ایستگاههای مترو، ارتعاشات ناشی از حفاری و عدم انجام مطالعات دقیق در این رابطه، سبب از دست رفتن ثروت های بی شماری شده است و خواهد شد.
البته مردم به خیابان، مترو و فضاهای مدرن شهری نیاز دارند و این نیازها قابل انکار نیست. اما نکته اینجاست که باید بدانیم چه چیزی را به دست می آوریم و در مقابل، چه چیزی را از دست می دهیم و آیا برای نمونه همان نسخه ای که در شهری مانند تهران اجرا می شود باید در اصفهان هم اجرا شود. آیا از دست دادن ثروت های تاریخی و هنری مهم ترین شهر ایران، به اسم توسعه، واقعا پرارزش است و با اصل محافظت از منافع ملی همخوانی دارد؟ اصفهان، سمبل تاریخ و هنر ایران است و نباید اجازه داد که بدون درنظر گرفتن اصول علمی و مطالعات باستان شناسی، این ارزش ها از دست بروند.
با توجه به بازنگری طرح جامع شهری اصفهان، اگر این طرح بدون درنظر گرفتن نظرات کارشناسان دیرینه شناسی تصویب و اجرا شود، کدام بخش ها و پیشینه های تاریخی شهر اصفهان بیشتر تهدید می شود؟
من فکر می کنم بازنگری طرح جامع شهری بعنوان یک سند بالادستی فرصت مناسبی را برای حل این مشکل در بین مدت و دراز مدت آن فراهم می آورد. به همین خاطر ضروری است تا اداره کل میراث فرهنگی استان نهایت استفاده را از آن داشته باشد. هم اینک که مقرر است این طرح بازنگری شود و چشم انداز بلندمدت شهر را شکل دهد باید مساله دیرینه شناسی شهری به شکل جدی در آن دیده شود. اگر استاندار و شهردار گردشگری و توجه به گذشته شهر را یکی از سه اولویت کاری خود می دانند انجام صحیح و اصولی آن بدون مطالعات دیرینه شناسی و تدوین اسناد اینچنینی راه به جایی نخواهد برد و تجربه های شکست خورده در شهر موید این مورد است
فرمول ساده ای که می تواند این مشکل را حل کند، اینست که نهادهای شهری و مسئولان، و مالکان خصوصی زمانیکه قصد ساخت وساز دارند، قبل از هر اقدامی، مطالعات صحیح و نه صوری دیرینه شناسی را مدنظر قرار دهند باید به جای این که یک نفر از میراث فرهنگی بعد از شروع پروژه و به صورت مقطعی وارد پروژه شود.
قبل از شروع پروژه ها، یک تیم متخصص و با تجربه و با معیارهایی که احتیاج به برنامه ریزی دقیق و استانداردسازی و بررسی های مفصل دارد تشکیل گردد. این تیم باید با جلسات مختلف و هم افزایی میان افراد مختلف با نهادهای مختلف همکاری کند و راه کارهای اجرایی آنرا به نفع گذشته شهر پیدا و عملیاتی کند.
در طرح توسعه شهری اصفهان باید این فرصت ها برای حفظ آثار تاریخی باقیمانده از گذشته پرافتخار شهر به خوبی لحاظ شود. چون که هدف حفظ اندک فضاهایی است که می توانند اطلاعات ارزشمندی از تاریخ و گذشته ی اصفهان به ما بدهند به این ترتیب، می توانیم آثار باستانی را از صدمه و نابودی محافظت نماییم پشتوانه ای از هویت تاریخی و فرهنگی برای آینده شهر و کشور ایجاد نماییم.
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب