یادداشت؛
تاریخانه دامغان در نوبت ثبت جهانی
به گزارش آثارنیوز، تاریخانه دامغان، اولین الگوی معماری مسجد در نوبت ثبت جهانی است موضوعی که امروز یکی از مهم ترین مطالبات مردم هم به حساب می آید.
خبرگزاری مهر، گروه استان ها - هانی رستگاران*: خیلی از محققین و اندیشمندان بین المللی، مسجد تاریخانه دامغان را اولین مسجد در ایران می دانند که بروی بنایی با کاربری پیشین آتشکده و عبادتگاه زرتشتیان، در دوران ساسانی و قبل از اسلام، بناشده که با عنایت به معماری خاص آن و وجود ستون های گرد بزرگ، با آجرکاری منحصربه فرد، این فرضیه را بشدت تقویت می کند.
مسجد تاریخانه در جنوب شرقی دامغان واقع شده و یکی از بهترین نمونه های مساجد اولین در ایران و قدیمی ترین بناهای پیش و بعد از اسلام است. در رابطه با تاریخانه و زمان ساخت بنای اولیه آن، صاحب نظران ایده های متفاوتی دارند. نویسنده مرآت البلدان، دستور ساخت تاریخانه را به امیرالمؤمنین علی (ع) نسبت داده و آندره گدار، تاریخ ساخت این بنا را اواسط قرن دوم هجری ذکر کرده است. آرتور پوپ، ساخته شدن این مسجد را بین سالهای ۱۳۰ تا ۱۷۰ هجری دانسته و محمد کریم پیرنیا تاریخ ساخت آنرا حدود ۱۵۰ هجری می داند.
باآنکه بخشی از ساختمان اصلی بازسازی شده و به صورت طبیعی در مدت حدود ۹۰۰ سال خراب شده، آن قدر دست نخورده باقی مانده که کیفیت خویش را نشان داده است. طرح اصلی آن به سبک صحن مرکزی است: یک صحن بزرگ تقریبا چهارگوش و در گرداگرد آن رواق هایی با طاق ضربی روی ستون های مدور.
ساخت ابنیه نوساز با ارتفاع غیرمتعارف
حریم حفاظتی این اثر سال ها به تصویب سازمان میراث فرهنگی وقت رسیده است، لیکن با عنایت به گذشت زمان، طی چند سال ها بارها اقداماتی برای اصلاح و بازبینی حریم این اثر پرارزش جهانی انجام شد که بعضی از علل آن به این شرح است که تغییرات در شیوه زندگی مدرن امروزی سبب تغییرات بزرگ و قابل توجهی در محیط زندگی روزمره آدمی ازجمله ابنیه و محوطه های تاریخی می شود که این امر کلیتی اجتناب ناپذیر است. این تغییرات همگام با نیازهای روز بشر و جامعه مدرن امروزی، به سبب فنّاوری، اقتصادی و اجتماعی، رخ می دهد
با توجه به قدمت و ارزش این بنا و هم با عنایت به این که ارزش هر بنا به محیط پیرامون آن هم بستگی دارد، به چرایی اهمیت بازبینی عرصه و حریم آثار تاریخی می بریم. هماهنگی بنای تاریخی با فضای موجود در آن باعث ارتقا ارزش آن می شود. حال آن که استفاده از مصالح ناهمگون، فرم نامتعارف در مقابل بافت تاریخی موجود در منطقه از کیفیت و هویت بنا می کاهد.
ساخت ابنیه نوساز با ارتفاع غیرمتعارف منطقه هم سبب کمرنگ شدن ارزش بنای تاریخی ازنظر بصری می شود. همینطور ساخت وسازهای نامتعارف در اطراف ابنیه تاریخی، گاهی به علت استفاده از وسایل مکانیکی سنگین، سبب ایجاد لرزش های ممتد می شود که می تواند در بلند مدت به اسکلت و سازه ابنیه صدمه هایی جدی وارد کند.
تهیه پرونده ثبت جهانی مساجد ایران
در حقیقت جداسازی بنای تاریخی از محیط اطرافش به جای کمک به معرفی بنا از انعکاس هویت آن و کمک به شناخت آن در بطن جامعه خواهد کاست. مجموع این علل سبب از بین رفتن هویت بافت و بنای مذکور می شود که بر هم خوردن دید منظری را هم به دنبال دارد و سبب صدمه های جدی به بافت های تاریخی می شود. هم اکنون برای حفاظت بهینه از این اثر جهانی، هرگونه ساخت وساز و مداخله در محدوده عرصه مصوب اثر به صورت کل ممنوع بوده و علاوه بر ضرورت طراحی نمای همگون با بافت تاریخی و با استفاده از مصالح بوم آورد و سنتی، حداکثر ارتفاع ساخت وساز در حریم درجه یک به میزان ۵۰/۳ متر و در حریم درجه ۲ به میزان ۵۰/۴ متر از کف معبر مجاور تعیین شده و مراتب ابلاغیه آن، در سال ۱۳۷۸ به استاندار وقت سمنان ابلاغ گردید.
اما از سال ۱۴۰۰ که مبحث تهیه پرونده ثبت جهانی مساجد ایرانی در وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی عنوان شد، بررسی مساجد در سرتاسر ایران شروع شد. نهایتا با عنایت به استنتاج از جمیع اوراق و مستندات و تاریخی، سه مسجد در استان سمنان بعنوان کاندیدای نهایی پرونده ثبت جهانی مساجد ایرانی عنوان شد که یکی از مهم ترین آنها مسجد تاریخانه دامغان است.
اگرچه که چالش های فراوانی پیش روی ثبت این مجموعه پرارزش قرار دارد، اما این امر به هیچ عنوان دور از ذهن و دست نیافتنی نیست. حریم حفاظتی اثر تا امروز به خوبی حفاظت شده و از ساخت وسازهای و نامتعارف حتی الامکان جلوگیری شده است. در سالهای ۱۳۹۲ و ۱۳۹۶ مطالعات جامعه تاریخی در خورد این مسجد انجام شده و نتایج آن در چارچوب کتاب به چاپ رسیده است که خود یکی از عوامل تأثیرگذار در ثبت این اثر در لیست میراث جهانی است.
فرصت های توسعه
آغاز درج نام مسجد تاریخانه دامغان بعنوان میراث جاودان و پرارزش در لیست میراث جهان اسلام نیز، یکی دیگر از برتری های این اثر جهت قرارگیری در لیست میراث جهانی است که می بایست به آن توجه شود؛ اما نقش شهرداری، فرمانداری و ساختار مدیریت شهری در تسهیل امر ثبت جهانی این اثر فاخر، غیرقابل انکار است. یکی از نگاههای سازنده دولت چهاردهم در جذب توریست و تقویت این صنعت مهم و محرک توسعه در ایران، ضرورت توجه به مقوله افزایش تعداد آثار ثبت جهانی در سطح بین الملل باشد و پس ازآن حفاظت بهینه و اصولی از این میراث کران سنگ برای انتقال به نسل های بعدی.
نگاهی که در چند سال گذشته، در مدیریت های میانی و استانی از آن بی بهره بودیم و برنامه ریزی ها به ترجیح اولویت بخشی به حفظ وضعیت موجود و اقتدارگرایی مدیریتی بود تا توجه به امر توسعه گرایی و تکنوکراتیزه کردن فرایند مدیریتی جهت ایجاد خروجی مستدل و قابل بهره برداری برای عموم مردم. فقدان فن سالاری و تخصص گرایی برای ترغیب بلوک مالی و اقتصادی در سطح استانی و ملی برای سرمایه گذاری در قسمت احیا ابنیه تاریخی و فرهنگی محافظت از آنها به مانند تاریخانه جهت بهره برداری های آتی اقتصادی و ایجاد افقی نو و جدید در امر خلق سرمایه، موجی شد تا فرصت های بزرگ ایجاد منابع بودجه ای از استان و شهرستان دامغان سلب شود.
با ثبت جهانی یک مجموعه تاریخی پرارزش و منحصربه فرد جهانی، نه تنها هویت و شناسنامه ملی یک دیار و کشور به جهانیان معرفی می شود، بلکه زمینه سازی برای رشد و شکوفایی فرصت های توسعه محور و کاهش اتکا دولت به منابع بودجه ای سرمایه ای بخش دولت بشدت کاهش پیداکرده و میتوان بخش خصوصی و سرمایه های منشعب از آنرا به شرط حمایت حداکثری و تضمینی از علاقه مندان و صاحبان سرمایه به سمت صنایع پیشران توسعه سوق داد و هدایت کرد.
*پژوهشگر میراث فرهنگی و فعال رسانه
منبع: آثارنیوز
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب