نوروزی خوانان نوید بهار می دهند؛
بهاریه های گیلان و سنت های نمایشی عروس گولی و تکم چی
به گزارش آثارنیوز، از گیلان آئین های پیشواز از نوروز در گیلان به علت تنوع قومی بسیار متفاوت می باشد. تکم گردانی، چاوشی خوانی، بره اندازی، عروسی گولی و... بعضی از آنهاست.
باآنکه «حاجی فیروز» در گستره فلات ایران، نمادی از پیشواز نوروز است، اما در گیلان نه چندان قدیم، چاوشی خوانان، تکم گردان ها و نوروزی خوانان در روستاها می گشتند و با آئین های نمایشی همچون عروس گولی، رابچره، شال اندازی، تکم چی و... بهار و رستاخیر طبیعت را به مردم نوید می دادند.
۱۲ کشوری که تحت نفوذ فرهنگ بین النهرین هستند و میتوان گفت جزئی از ایران بزرگ بودند، نوروز و شروع سال نوی این کشورها با طبیعت پیوند داشته و با فرهنگ کشاورزی گره خورده است.
در گیلان به علت تنوع قومی و پراکندگی اقوامی همچون؛ گیلک، تالش ها، گالش ها، کرد و ترک و معیشت مبتنی بر کشاورزی و دامداری، شاهد آئین های متنوعی در آستانه سال نو هستیم.
اگر در کوهستان های شرق گیلان، چاوشی خوانان در روستاهای کوهستانی، با اشعار بهاریه نوید بهار می دهند، در غرب گیلان، تکم خوانان با عروسک های آئینی، بهاریه می خواندند. در جلگه گیلان اما، سمبل های بهاری، زن و مردی هستند که لباسی از ساقه های برنج پوشیده اند تا نوید دهند زمان آماده کردن شالیزارهای برنج فرا رسیده است.
آخرین ماه سال در تالش « نَوروزَما» خوانده می شود. اقوام تالش، نوروز را مقارن با تحول طبیعت می دانند چونکه که خود شاهد نو شدن طبیعت و سرزندگی در کوه ها و دشت های منطقه هستند. «نوروزنامه خوانی» همچون آئین های پیشواز نوروز در ایام منتهی به سال نو در تالش است.
نوروزنامه خوانان محلی در دسته های دو یا سه نفره با گشت و گذار در روستاهای تالش، با خواندن اشعاری در وصف بهار و جشن نوروز، فرا رسیدن نوروز را به مردم خبر می دهند. نوروزی خوانان اگر در حیاط هر کسی اشعار نوروزی می خواندند، صاحبخانه با شیرینی، پول، برنج و یا تخم مرغ به استقبالش می رفت.
به علت نزدیکی استانهای ترک زبان به تالش، شاهد برگزاری بهاریه های همچون «تَکَم یا چلنگیله» در بعضی از مناطق همچون؛ لیسار، آستارا، تالش و گاها رضوانشهر هستیم.
«تکم گردانان»، با عروسک هایی معروف به تکم در روستاها و محله ها می گردند و با خواندن اشعار بهاریه، نوید سال نو می دهند و از اهالی محله، هدایایی دریافت می کنند.
«تکم»، واژه ای ترکی و به مفهوم «بز نرمن» است. واژه کهن آن «چالنگیه» است. تکم چی، عروسکی چوبی به شکل بز می سازد. عروسک «تکم» روی یک صفحه چهار گوش یا گرد که سوراخی در وسط آن وجود دارد، قرار می گیرد و چوب پایه آن از سوراخ وسط صفحه می گذرد و روی آنرا با پارچه هایی به رنگ قرمز می پوشانند. و تکم گردان با بدست گرفتن این عروسک و چرخش آن و همراه با خواندن اشعار خاص تکم گردانی به زبان تالشی یا ترکی، در محله ها می گردد و برای صاحبخانه، دعای خیر می کند و آرزو می کند صاحبخانه، سالی پرخیر و برکت در پیش داشته باشد.
«عروس گولی»، مهم ترین سنت نمایشی جلگه نشینان گیلان در آستانه نوروز است و ساختار نمایشی کمدی آن با ساز و نقاره و اشعار گیلکی همراه می باشد.
یک نفر در نقش «غول» و یک نفر در نقش «پیرمرد» و دو نوجوان در نقش «کاس خانم» و «ناز خانم»، ترانه های عروس گولی را در حین اجرا می خوانند. این نمایش با موسقی سرنا و نقاره و پس از غروب خورشید آغاز می شد و گروه نمایشی، در محلات مختلف به راه افتاده و یک عده تماشاچی هم آنها را همراهی می کردند.
«غول» کلاهی حصیری بافته شده با ساقه های برنج به سر دارد و همچون حاجی فیروز، با صورتی سیاه ظاهر می شود تا با رقیب خود که پیرمرد است، بجنگد. کاس خانم و ناز خانم هم به شکلی سمبل شالیزارهایی بودند که می باید جوان شوند و چون عمده کار شالیزار با بانوان بود، سمبل زنانه در نقش این دو بارز است.
«رابچره»، دیگر نمایش های آئینی قبل از نوروز و مخصوص گالش ها یا همان دامداران کوه نشین شرق گیلان بود. در این نمایش آئینی هم معمولاً یک جوان، پوست بز یا آهو را به سر می کشید و گروه نمایشی با گرداندن آن در محلات مختلف و خواندن شعرهای مخصوص، نوید بهار می داند و هدیه دریافت می کردند.
«بره اندازی»، بهاریه های مختص ییلاقات شهرستان رودبار بود. به این نحو که بره ای را با پارچه های رنگین تزئین می کردند و نوجوانان آهسته بره را داخل حیاط خانه ها می فرستادند و صاحب خانه با دیدن بره یا همان پیک نوروزی، به نوجوانان بره انداز هدیه می داد.
«شال اندازی» و «آیینه طاق دونی»، پیک نوروزی در روستاهای شهرستان صومعه سرا بود. در این منطقه، نوجوانان، آیینه ای را با پارچه های رنگی و یا گیاه کیش (شمشاد)- که همیشه سبز و بوده و نزد اهالی مقدس است- تزئین می کردند و آیینه را با یک شال داخل خانه می انداختند و صاحبخانه هم هدیه ای به آیینه می بست و بیرون خانه می گذاشت.
منبع: آثارنیوز
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب