تاروکتونی هنری رومی در آیین میتراییسم
به گزارش آثارنیوز، اصفهان تاروکتونی یا قربانی کردن گاو نر سفید در معابد میترایی غرب همچون شناسنامه است. موقع حفاری های دیرینه شناسی اگر به نقش تاروکتونی بر بخوریم، به سادگی می توانیم بگوییم که آنجا یکی از معابد مهر بوده است. در کنار بحث «قربانی کردن» گاو، مساله «زخمی کردن» گاو هم وجود دارد که درخور بررسی است.
این قسمتی از صحبت هایی بود که در نشست تخصصی «هنر رمی در تاروکتونی میتراییسم» بیان شد. نشستی که بعدازظهر جمعه (۲۹ دی ماه) بصورت برخط و به همت «بنیاد فرهنگی ایران و انیران باستان» با حضور محمد کشاورز دیوکُلایی، عضو کمیته‌ی علمی معماری دست کند ایکوموس ایران انجام شد و اسماعیل سنگاری، عضو هیئت علمی تاریخ دانشگاه اصفهان و از پایه گذاران بنیاد مورد اشاره، هدایت نشست را به عهده داشت. بنیادی که سنگ بنای آغازین آن در مهرماه ۱۴۰۱ و در شروع ترم پاییزی دروس دانشجویان دکتری ایران باستان دانشگاه اصفهان و با هدف آشنایی با پژوهش های روز دنیا در زمینه‌ی مباحث ایران و جهان باستان شکل گرفت.
دیوکلایی در این جلسه، صحبت هایش را در باب «هنر رمی در تاروکتونی میتراییسم» اینگونه شروع کرد: می خواهم از واژه‌ی «هنر» شروع کنم، وجود هنر بازتابی از ثروت هر تمدن است. از رم باستان نیز آثار هنری بسیاری به یادگار مانده است که انعکاسی از همان توانمندی اقتصادی آن به شمار می آید.
او که گرایش تخصصی اش «علوم و فناوری برای حفاظت میراث فرهنگی» است و کارشناسی ارشد خودرا در رشته‌ی «تکنولوژی علوم میراث فرهنگی» و از دانشگاه «ساپینزا ایتالیا» دریافت کرده، اضافه کرد: «تاروکتونی» یا روایت قربانی گاو نر به دست میترا برمبنای تحقیقاتی که در نیم قرن یا دو قرن اخیر حاصل آمده، می توان گفت از فرهنگ و فلسفه‌ی ایران و هند به غرب وارد شد. تحت حوزه‌ی شاهنشاهی رم در قسمتی از بین النهرین، ارمنستان، سوریه تا بخشهایی از یونان، ترکیه و... معابدی میتراییسمی می بینیم که پیوندی نزدیک با تاریخ ما در دوران اشکانیان و ساسانی دارند.
عضو کمیته‌ی علمی معماری دست کند ایکوموس ایران اظهار داشت: تعداد معبدهای کشف شده در اروپای حالا به بالای ۲۰۰ مورد می رسد. قابل ذکر است که در باب گسترش آئین میترا در غرب نظرهایی وجود دارد؛ برمبنای یکی از آنها سربازان رمی در جنگ های خود که با پارتیان داشتند، زمینه‌ی ورود این آئین را به اروپا فراهم کردند. بنظر می رسد شهرت خدای میترا به جنگ آوری در گرایش سربازان به آن نقش داشته است. از طرفی، می توان گفت دریانوردان، تاجران و دزدان دریایی نیز در انتقال این آئین به اروپا تأثیراتی داشتند. حتی برخی امپراتوران رم همچون کومودوس به مهر باور یافتند. توسعه و ترقی آئین مدنظر به میزانی بود که امروزه در گستره‌ی وسیعی از اروپا ما شاهد وجود معابد میترا هستیم.
این پژوهشگر باستان افزود: با توجه به این پراکندگی گسترده، در نشست امروز قصد دارم بیش از همه از معابد میترا در استان لاتزیوی ایتالیا بگویم که رم نیز در آن واقع است و فرصت دیدار نزدیک از آنها را داشته ام. هم درباره‌ی این عبادتگاه ها و هم درباب اشیای مربوط به آنها که در موزه هایی چون واتیکان نگهداری می شوند، می توان صحبت کرد. در رم تا حالا ۱۰ معبد شناسایی شده است، اما برمبنای تحقیقات می توان حدس زد که بیش از ۱۰۰ معبد در این شهر وجود داشته. این آمار و پژوهش های دیگر اهمیت میتراییسم را در جهان باستان منعکس می کند.
عضو کمیته‌ی علمی معماری دست کند ایکوموس ایران تاکید کرد: معابد میتراییسم در فرهنگ اروپایی کلمه‌ی مختص به خودرا داشته است. و در بیانش از «معبد» استفاده نمی کردند، بلکه به تنهایی واژه‌ی میترائیوم (Mithraeum) را به کار می بردند. در حقیقت، اتفاقی که افتاده، این است که مشتقی از واژه‌ی «میترا» به اسم مکان تبدیل گشته. این مساله نیز حکایت از اهمیت و رواج بسیار میتراییسم در اروپا دارد.
کشاورز دیوکلایی اشاره کرد: نمونه هایی از معابد میترا در کاخ ها، خانه های افراد ثروتمند یا در منازل شخصیت های برجسته، چون فرماندهان نظامی رم، پیدا شده است. در محلهای تفریحی، مانند حمام ها نیز که مصداقشان در دنیای فعلی مجتمع های بزرگ فرهنگی _ ورزشی است، معابد میترایی یافت می شود. به طورکلی، اروپاییان در محلات مقدس شهر، کنار آب ها، پادگان ها و در مجاورت بازارها نیز دست به ساخت معبد مهر می زدند. در کلام باید اظهار داشت که معابد میترایی در اروپای باستان جزئی از بستر شهری و در گستره‌ی زیست روزمره‌ی آنان بود.
این عضو «انجمن بین المللی ایزمئو» در رم ایتالیا توضیحاتش را چنین پی گرفت: معابد میترایی برمبنای مهارتهای سنگی، آجری و استفاده از انواع اندود ساخته می شد. در تزییناتشان نیز از نقش برجسته، نقاشی دیواری، موزاییک کاری و غیره استفاده می کردند. در ساختار معابد رمی یک «ورودی معبد»، «هشتی»، دو قسمت «سکوی نشستن میتراپرستان»، «راهروی اصلی معبد» و «مهرابه و تاروکتونی» وجود داشت.
او افزود: پلان آنها نیز مستطیل شکل بود. گفتنی ست خون گاو، محل ریختنش همان «راهروی اصلی معبد» به شمار می رفت. برخی معابد، محلهای جانبی دیگری، چون آشپزخانه، مدرسه و چند اتاقک با کاربری های گوناگون، نیز ممکن بود داشته باشند. با وجود این شناختی که در غرب وجود دارد، هنوز در ایران ساختار معابد میترایی برایمان نامفهوم و مبهم است.
این نویسنده همین طور با اشاره به معبد «سوتری» در استان لاتزیو اظهار داشت: برمبنای گونه شناسی، این معبد «دست کند» و تراشیده شده از سنگ های آتش فشانی است. همین طور در کنار یک آمفی تئاتر و مقابری قرار دارد که به قرن دوم پس از میلاد مسیح بازمی گردد. پلان آن نیز به همان خاصیت های کلی که گفتم شباهت دارد. گفتنی ست که معابد دست کند در لاتزیو خیلی کم شمار و بین ۳ تا ۴ مورد هستند.
محقق کشورمان سپس تاکید کرد که بیشتر معابد موردبحثم بین سالیان ۱۹۳۰ تا ۱۹۶۳ـ۱۹۷۰ میلادی کشف شده اند. و ضمن نام بردن از هر یک و نشان دادن تصویرشان، معماری و برخی داده های دیگر آنها را نیز بررسی کرد. عبادتگاه های مدنظرش از این قرارند: «مارینو»، «دروازه‌ی رم»، «لوکرتزیو مناندرو»، «حیوانات» یا «مارها»، «فلیچیسسیمو»، «رد پا» یا «پلَنتا پِدیس» و «حمام».
او همین طور به اهمیت نوشتن و ثبت اطلاعات در فرهنگ رمیان اشاره و سپس درباره‌ی واژه‌ی «تاروکتونی» اینگونه ذکر کرد: «تارو» ریشه در کلمه‌ی گاو دارد و مقصود گاو نر است. «تاروکتونی» نیز اصطلاحی شمرده می شود که طبق آن، میترا دست به قربانی گاو نر سفیدی می زند. عملی را که در تاروکتونی رخ می دهد، برخی در رابطه با صورفلکی دانسته اند. تاروکتونی در معابد میترایی غرب همچون شناسنامه است. موقع حفاری های باستان شناسی، اگر به نقش تاروکتونی بر بخوریم، به آسانی می توانیم بگوییم که اینجا یکی از معابد مهر بوده. در کنار بحث «قربانی کردن» گاو، مسئله‌ی «زخمی کردن» گاو هم وجود دارد که درخور بررسی است.
کشاورز دیوکلایی تصریح کرد: برمبنای نقش های به یادگار مانده، می توان گفت ما در معابد با عمل قربانی کردن گاو روبه رو بودیم که در پیامد آن خون او جاری می شد و دیگر حیوانات از این خون می نوشیدند. این آئین تاروکتونی بارها بر بناهای مختلف، ظروف، سکه ها و غیره ثبت شده است و همگی به همان قربانی کردن گاو یا گاوکُشی اشاره دارند.
این پژوهشگر تاریخ و معماری اضافه کرد: برمبنای آثار بجای مانده‌ی هنری، باید گفت در تاروکتونی اصیل، خدای میترا زانو زده است. پای چپش بر گردن یا پشت گاو فشار وارد میکند و پای راستش نیز رها قرار می گیرد. لباس تن او نیز پارتی است. همیشه کلاه فریجی بر سر دارد و شنلی نیز بر دوشش و رها بر باد به چشم می خورد. خنجری هم در دست راست دارد که در پوزه‌ی گاو نر فرو کرده. خدای مهر ضمن قربانی از دید کردن به گاو خودداری می کند. هرکدام از این ها مفاهیمی دارد و شایسته‌ی بررسی است. قابل ذکر است که واژه‌ی تاروکتونی در متون فارسی امروز هم دقیقاً به همین صورت ذکر می شود.
دانش آموخته‌ی «تکنولوژی علوم میراث فرهنگی» از ایتالیا تصریح کرد: در تصاویر و مجسمه های تاروکتونی، همیشه سگ و مار و عقرب نیز وجود دارد. وجود آنها را به صورفلکی نسبت می دهند. این سه مورد، نماد زمین و باد و اهرمین اند. دو مشعل دار نیز در کنار میترا به چشم می آید که نماد شب و روز، مرگ و زندگی یا پایان و شروع هستند.
دیوکلایی در بحث پایانی خود تاکید کرد: عناصر دیگری نیز وجود دارد که در غالب تاروکتونی ها دیده می شوند. سپس افزود: یکی از آنها خدای خورشید شمرده می شود که بر یک ارابه و چهار اسب سوار است. یک گوی نیز در دستانش وجود دارد. کلاغی نیز یافتنی است. خدای ماه یا گاوچران نیز به چشم می آید. شرحی که داده شد، کلاسیک ترین حالت از یک تاروکتونی محسوب می شود. البته سلیقه‌ی هنرمندِ مجسمه ساز در بعضی تغییرات تاروکتونی ها نقش داشته. موزه‌ی واتیکان همچون اماکنی است که آثار مختلفی با موضوع تاروکتونی در آن وجود دارد.
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب