آشنایی با مساجد تاریخی خراسان،
مسجد جامع قاین مسجدی یک ایوانی تولید شده در سال 796 هجری قمری
آثارنیوز: آثارنیوز: خراسان رضوی مسجد از شروع شکل گیری علاوه بر محلی برای عبادت، کارکرد آموزشی، سیاسی، اجتماعی و هنری نیز داشته است و از آنجائیکه محل گردهمایی مسلمانان بوده، تصمیمات بزرگی در آن گرفته می شده و از طرف دیگر در جایگاه خانه خدا، محکم و پایدار بنا می شده و هنر و معماری در آن به کمال تجلی می یافته است.
رجبعلی لباف خانیکی، پژوهشگر و عتیقه شناس در گفت و گو با ایسنا اظهار داشت: مسجد جامع فعلی قاین که در جبهه جنوبی شهر واقع شده، به استناد کتیبه ای که بر بدنه ایوان مقصوره آن نصب است، در سال ۷۹۶ هجری قمری تولید شده است.
وی افزود: معمار این مسجد از عرف زمان تبعیت نکرده و آنرا یک ایوانی ساخته در صورتیکه متناسب با روند تکاملی نقشه مساجد ایران، ساخت مساجد یک ایوانی مانند مسجد جامع نیریز منحصر به اواسط قرن چهارم هجری قمری بوده و در قرن هشتم هجری قمری (همزمان با شکل گیری این مسجد) مساجد بطور معمول ۲ ایوانی ساخته می شدند که مسجد جامع ورامین همچون آنها است.
لباف خانیکی افزود: دلیل این امر غیر معمول در مسجد جامع کهن قاین را باید در «صورت الارض» ابن حقول که به آن اشاره شده است، دنبال کرد. همین طور دلیلهای دیگری را نیز می توان در «احسن التقاسیم فی معرفة الاقالیم» مقدسی، «اشکال العالم» جیهانی، در «مسالک و ممالک» استخری و سفرنامه ناصرخسرو جستجو کرد.
وی اشاره کرد: به استناد جستجوهای دیرینه شناسی نگارنده در سال ۱۳۸۷ شالوده بنای عظیمی که در محوطه باستانی «شازده حسین» در حاشیه جنوبی شهر قاین کشف شد، بدون تردید بقایای همان مسجد یاد شده جغرافی نویسان و ناصرخسرو بوده که «در خراسان ایوانی به بلندای ایوان آن ندیده بود».
این پژوهشگر خراسانی اظهار داشت: آن مسجد از نوع مساجد یک ایوانی و قابل مقایسه با مسجد جامع نیریز و متعلق به قرن چهارم هجری قمری بوده که احتمالاً بر اثر زلزله ای مهیب در سال ۴۵۸ هجری قمری ویران شده و در اواخر قرن هشتم هجری قمری و در پی جابجایی شهر قاین به موقعیت فعلی، مسجد فعلی نیز در سال ۷۹۶ هجری قمری با بهره گیری از مصالح ساختمانی آن مسجد و بر روی نقشه آن که با رعایت نسبت ها قدری کوچک تر شده، تولید شده است.
لباف خانیکی عنوان کرد: تقیٓد معمار به امانت داری مانع از آن شده که مسجد جدید را به شیوه معماری زمان خود ۲ ایوانی بسازد، بدین سبب آنرا نیز یک ایوانی و به شیوه رازی ساخته است. البته تعمیراتی که در سالهای ۱۰۸۶ و ۱۲۶۳ هجری قمری در آن اعمال شده، سبب تغییر در ساختار آن نشده و تنها در تعمیرات عصر قاجار ۱۲۶۳هجری قمری «کربلایی اسحاق قاینی» زیر پوشش ایوان را با رنگ اخرایی نقاشی کرده است.
وی افزود: تا سال ۱۳۸۶ تقریباً همه بر این باور بودند که مسجد جامع فعلی قاین همان مسجدی است که ناصر خسرو در سال۴۴۴ هجری قمری به آن اشاره نموده است، اما گمانه زنی های ما در مجاورت دیوار ایوان و مشاهده سفال های قرن ششم هجری قمری در زیر شالوده دیوار، سبب تردید در رابطه با شکل گیری بنا شد و کاوش «تپه شازده حسین» تردید را به یقین تبدیل کرد که مسجد فعلی با مسجد کهن قاین متفاوت می باشد.
لباف خانیکی افزود: باوجود صراحت کتیبه ای که ساخت مسجد قاین را به دستور «جمشید بن قارن» در سال ۷۹۶ هجری قمری یادآور شده است برخی اصرار به این دارند که مسجد فعلی همان مسجد کهن است و در تقویت فرضیه خود به حاصل جستجوهای دیرینه شناسی «بقراط نادری» در سال ۱۳۵۴خورشیدی و کشف ستون های عصر سلجوقی در شبستان مسجد اشاره می کند، در صورتیکه باتوجه به نحوه پیوستگی آنها به دیوارها و پوشش شبستان، واضح است که در آن مکان بنایی در خور و احتمالاً با کاربری متفاوت، متعلق به دوران سلجوقی وجود داشته و مسجد به شکلی در مجاورت آن تولید شده که قسمتی از آن فضا در شبستان ادغام شده و حتی تلاش شده با اندود گچ آنرا مخفی کنند.
وی اشاره کرد: نقطه عطف مسجد، ایوان قبله آن با دهانه ۱۰متر، ارتفاع ۱۷/۲۰متر و عمق ۲۲/۳۰ متر است. پوشش ایوان چند قسمتی مسجد به طریق طاق و تویزه اجرا شده و طاق ها جناقی است. پوشش بنا بر فراز ۲ جرز نسبتا ضخیم استقرار یافته و در دو سوی ایوان ۲ رواق مستطیل با پوشش «چشمه طاق» در اصل بمنظور پشتیبانی از ایوان و پیش گیری از رانش دیوارها تولید شده که حالا به عنوان شبستان مورد استفاده اند.
لباف خانیکی بیان کرد: بر دیوار انتهایی ایوان ۲ محراب تعبیه شده که احتمالاً نشانه های دو دیدگاه اعتقادی در مورد جهت قبله است. مصالح ساختمانی بنا سنگ و آجر است به این صورت که شالوده و قاعده دیوارها از سنگ و شفته آهک و بدنه ها با آجر و گچ تولید شده اند.
وی ادامه داد: ایوان بر صحن مسجد در ابعاد ۲۸×۳۳ متر اشراف دارد و بر پیرامون صحن غرفه هایی تولید شده است. در میانه صحن مسجد پایابی وجود داشته که آب قنات در آن جریان داشته و مردم جهت وضو گرفتن و تطهیر به آن مراجعه می کردند. در گوشه صحن نیز یک ساعت آفتابی نصب شده که هنوز موجود است. وجود این پدیده علمی نشان دهنده حضور عالمان و دانشمندان برجسته در قاین است.
این عتیقه شناس خراسانی اظهار داشت: تزئینات بنا عمدتاً نقاشی های قرمز رنگ است که با موضوعات مختلف زیر سقف ایوان را آراسته اند. در طول ۵۰ سال اخیر به همت انجمن آثار ملی و اداره های کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان رضوی و خراسان جنوبی اقدامات مفیدی جهت مرمت و استواری بخشی و تثبیت بنا انجام شده است.
لباف خانیکی تصریح کرد: مسجد جامع قاین در۲۹ آذر سال ۱۳۱۶به شماره ۲۹۵ در لیست آثار ملی ایران ثبت به ثبت رسیده است.
منبع: آثارنیوز
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب