خبرگزاری مهر _ گروه فرهنگ: محمد ابراهیم لاریجانی از كارشناسان گردشگری است كه مدتی نیز رئیس ستاد خدمات سفر سازمان میراث فرهنگی و مرید كل اسبق میراث فرهنگی استان تهران بوده و مسئولیت های دیگر نیز در حوزه گردشگری داشته است او در گفتگویی با خبرنگار مهر می گوید كه در گردشگری با نگاه به شرق فقط ۵ استان ۲۰هتل و چند ماه سال در گیر سفر نخواهد بود . بلكه در رویكرد نگاه به شرق ، همه شهر ها و استانهای كشور و صدها مركز اقامتی با سطوح مختلف درجه بندی و همه ماه های سال مشمول اجرای طرحهای سفر و گردشگری می توانند باشند.
* منظور شما از رویكرد نگاه به شرق چیست؟
در حال حاضر فعالیت هدفمند دفاتر خدمات مسافرتی در گردشگری ایران در حوزه جذب توریست با محوریت بازارهای اروپایی است و نگاه به غرب در گردشگری محدودیت های فرهنگی و حتی زیر ساختی دارد در حالیكه كه برخی از انواع گردشگری ، اساسا این محدودیت ها و حساسیت ها را با خود به همراه ندارند.
به عبارتی توسعه گردشگری با رویكرد نگاه به غرب ، یك سری محدودیت های فرهنگی را به همراه دارد ضمن اینكه به دلیل علائق و سلایق توریست غربی ، از نظر زیر ساختی نیز صرفاً ۵ استان و شهر و كمتر از ۲۰هتل آن هم ۴ یا ۵ ستاره و ۴ تا ۶ ماه سال در این مدل توسعه ، نقش ایفا می كند ، كه البته این محدودیت ها ناشی از نوع نگاه سنتی ، محدود و پراكنده فعالان و برنامه ریزان حوزه گردشگری است كه نتیجه فعالیت تورگردانی جذب كمتر از یكصد هزار توریست غربی است و هیچ كشور اروپایی هم در لیست ده كشور اول به لحاظ جذب و ورودی توریست به ایران قرار ندارد.
* شما پیشنهاد جایگزینی برای این موضوع دارید ؟
بلكه نگاه به بازار كشور های همسایه و شرق و پرداختن به انواع دیگر گردشگری. در توسعه گردشگری با رویكرد نگاه به شرق ، علاوه بر كاهش حساسیت های فرهنگی ،زیر ساختهای مورد نیاز نیز تا حد زیادی فراهم است ؛ ضمن اینكه همه ایران و اغلب شهرها و حتی روستاها و صدها هتل و مركز اقامتی در بیش از ۲۵ استان كشور از خالی بودن و نداشتن توریست در رنج و فشار اقتصادی هستند. همین كمبود و تناقض و عدم توزیع مكانی مناسب در سایر اركان گردشگری از جمله در حمل و نقل هوایی نیز مشاهده می شود به نحوی كه ظرفیت مسافری و گردشگر پذیری خطوط حمل و نقل هوایی در مسیرهای منتهی به مقاصد سنتی گردشگران ورودی با كمبود و یا فشار مواجه است در حالیكه استانهای غیر مقصد برای توریست غربی دقیقا مشكلی برخلاف این دارند.آیا مطالعه ای برای این پیشنهاد انجام شده است ؟كارهای پراكنده ای در اجرا و پرداختن به بازارهای شرقی انجام شده و البته در فعالیت های دانشگاهی هم در این خصوص مطالعات پراكنده و موردی وجود دارد ولی نگاه بخش خصوصی و فعالان گردشگری در حوزه ورود توریست به كشور كه البته كمتر از ۵۰ دفتر خدمات مسافرتی است صرفا بازارهای غربی است سازمان متولی هم متاثر از این نگاه اغلب در نمایشگاههای خارجی بازار هدف كشور های اروپایی شركت می كند هرچند پروتكل های همكاری با اغلب كشور های شرقی وجود دارد ولی پیگیری نمی شود.البته باید مطالعات گسترده ای مبتنی بر تعریف شرق و بازار های هدف و طرح ها ، پروژه ها و ایده های مختلف منطبق با اسناد بالا دستی و همخوان با كمیت و كیفیت اجزاء و اركان صنعت گردشگری كشور و همچنین همخوان با حساسیت های فرهنگی اجتماعی انجام شود كه البته من در قالب رساله ای روی این موضوع كار كرده ام ولی هنوز نتیجه و دستاورد های آن منتشر نشده است ولی به طور كلی می توان به طرح گردشگری سلامت ؛گردشگری پزشكی ؛ گردشگری زیارتی؛ گردشگری ادبی؛ طبیعتگردی و سایر انواع گردشگری كه در سلیقه و علاقه مردمان مشرقی وجود دارد به عنوان برخی از طرح عملیاتی و اجرایی با رویكرد نگاه به شرق در توسعه گردشگری ایران نام برد كه در حال حاضر زیرساخت آن نیز فراهم است.
* این شاخه های گردشگری كه نام بردید یا اساسا گردشگری با نگاه به شرق چه ویژگی هایی دارد كه اثر بخش تر از نگاه به بازارهای اروپایی است ؟
گردشگری سلامت ؛ گردشگری پزشكی ؛ گردشگری زیارتی یا گردشگری ادبی از این جهت یك راهكار اثر بخش در برون رفت از ركود و محدودیت های خود ساخته و خود خواسته است كه در اغلب بررسی ها و مطالعات بازار و سنجش كمی و كیفی حجم و اندازه بازارهای جدید ، معطوف به شرق است ، در عین حال كه ظرفیت های خوبی هم در جذب گردشگر با این موضوعات از غرب وجود دارد .
در گردشگری با نگاه به شرق فقط ۵ استان ۲۰هتل و چند ماه سال در گیر طرح نخواهد بود . بلكه در رویكرد نگاه به شرق ، همه شهر ها و استانهای كشور و صدها مركز اقامتی با سطوح مختلف درجه بندی و همه ماه های سال مشمول اجرای طرح می توانند باشند . این توزیع زمانی و مكانی یك مزیت نسبی و ویژگی ممتاز در توسعه گردشگری با نگاه به شرق محسوب می شود . به عبارتی مشكلی كه امروزه تورگردانان در جذب توریست اروپایی دارند در جذب توریست شرقی وجود نخواهد داشت.
* در این خصوص كار اجرایی هم انجام شده؟
بله به طور مثال اقدامی كه اخیرا در گروه گردشگری پزشكی سازمان تامین اجتماعی برنامه ریزی و سازماندهی كردیم بر اساس سیاست پرهیز از اقدامات سنتی محدود و پراكنده و با نگاه به شرق و به ویژه به كشورهای همسایه و با تعریف یك پروژه ملی با به كارگیری ظرفیت های موجود و البته خالی كشور برنامه ریزی شده ، كه در فاز نخست ، ۱۵ استان كشور را درگیر طرح خواهد كرد ؛ كه اتفاقا برخی از این استان ها نه تنها همانند اصفهان و شیراز با كمبود ظرفیت اقامتی و خدمات سفر و حتی درمانی مواجه نیستند بلكه با ضرر های ناشی از ظرفیت خالی در اغلب ماه های سال دست به گریبان هستند.
* تاثیر گردشگری با نگاه به شرق بر فعالان گردشگری مثل هتل ها و آژانس ها چه تاثیری دارد ؟
در همین طرح گردشگری پزشكی كه می توان از آن به عنوان یك طرح توسعه گردشگری با نگاه به شرق نام برد ، علاوه بر توزیع مكانی و توسعه مقاصد و استفاده از تعداد بیشتری از مراكز اقامتی كشور در شهر های مختلف ایران ، برخلاف گردشگری سنتی كه از غرب به دنبال توریست است ، فصول پیك و محدودیت زمانی سفرنیز ندارد و به دلیل هدفی كه از سفر وجود دارد ، همه طول سال می تواند فصل پیك گردشگری پزشكی باشد .
بنابراین توزیع مكانی و زمانی حاصل از نگاه به شرق در برنامه ریزی توریسم می تواند ظرفیت موجود و خالی كشور در صنعت گردشگری مثلا هتل های اغلب استانهای كشور را بر مدار بهره برداری قرار دهد وهمه ماههای سال را فصل پیك كند و به عبارتی بهره گیری بیشتر از امكانات موجود را رقم بزند. البته علاوه بر هتل باید به حمل نقل پذیرایی راهنمایان گردشگری و بهره مندی جوامع محلی نیز اشاره كرد كه فراتر از چند شهر سنتی در گردشگری با نگاه غربی مانند اصفهان و شیراز است از طرفی در انواع گردشگری با نگاه به شرق ، فعالان بخش خصوصی به جای رقابت فرسایشی بر روی بازارهای محدود غربی و مقاصد سنتی ، بازار بزرگتری را پیش روی خود دارند كه به دلیل نو پا بودن ، فرصت حضور و رقابت برای تعداد بیشتری از فعالان گردشگری را فراهم می كند. این مهم ، دقیقا در شرایطی است كه بیش از دو هزار دفتر خدمات مسافرتی ایران و سایر بخش های صنعت گردشگری ایران با دهها هزار نفر نیروی انسانی جوان و تحصیل كرده ، بنا به دلایل مختلف با ۵۰ دفتر خدمات مسافرتی كه در حوزه ورود گردشگران خارجی (غربی) فعال اند توان رقابت ندارند .
بنابراین توسعه گردشگری با نگاه به شرق ، فرصت جدیدی را برای فعالان صنعت گردشگری بویژه برای این حجم از دفاتر خدمات مسافرتی ؛ كه فاقد فعالیت در ورود گردشگر خارجی به ایران هستند ؛ فراهم می كند . قطعا حجم عمده سرمایه مادی و انسانی موجود در دفاتر خدمات مسافرتی و سایر بخش های صنعت گردشگری ایران كه در حال حاضر اغلب در خروج ارز از كشور به دلیل اجرای تورهای خروجی فعال اند به صادرات نامرئی و ارزآوری حاصل از ورود توریست شرقی هدایت خواهند شد.
* از نظر فرابخشی و یا در فعالان بخش گردشگری كشور این دیدگاه چه جایگاه و مزیت هایی دارد؟
اغلب كارشناسان ؛ همكاریهای منطقه ای و تبادلات فرهنگی و اقتصادی با كشورهای شرق و منطقه و همسایه را كم ریسك تر و سهل الوصول تر تحلیل می كنند. پروتكل های همكاری دولت های منطقه با ایران به مراتب بیشتر و گسترده تر از همكاری ما با كشور های غربی است.
پس می توان طرح های توسعه ای در گردشگری با نگاه به كشورهای همسایه و به ویژه بازارهای شرقی را از جمله طرح های هوشمندانه ، فنی ، حساب شده و با قابلیت های اجرائی و اقتصادی مناسب به خصوص منطبق بر اصول و مفاهیم اقتصاد مقاومتی و مكمل اقتصاد كشور دانست . البته می بایستی ابعاد اشتغال زایی و كاهش تبعات در مقایسه با توریست غربی ؛ قرابت های فرهنگی؛ توزیع عادلانه درآمدهای حاصله ؛ در مدار قرار گیری سایر جاذبه ها گردشگری و ظرفیت های كشور كه مورد استقبال در تمدن شرقی است را نیز به ویژگی ها و محاسن دكترین نگاه به شرق در توسعه گردشگری افزود .
درون بخش هم موضوع از استدلال و منطق قوی برخوردار است البته باید بخش خصوصی توجیه و هدایت شود و باید مزیت های اقتصادی این استراتژی را برای فعالان بخش خصوصی بیان كرد فعلا كه فقط ۵۰ دفتر خدمات مسافرتی بازار محدود خود را در غرب دارند و منافع اقتصادی آن را هم می برند قطعا برایشان توجیه ندارد كه تغییر بازار دهند پس وظیفه دولت است كه از نظر سیاستگذاری و بسترسازی بازارها را بزرگ و بخش خصوصی را هدایت كند و به این بازاری كه سالها غفلت كرده ایم به طور هدفمند ورود كند البته همین الان هم حجم عمده و بخش اعظم توریست ورودی از كشورهای همسایه و شرقی است اما خودجوش و بدون تور و بدون سرو صدا . در حالیكه وقتی اسم توریست و جذب آن به طور ساماندهی شده و هدفمند می آید همه نگاهشان به غرب است ؛ بخش خصوصی هم فقط میخواهد از اروپا توریست بیاورد دولت هم فقط نگاه به نمایشگاههای اروپایی دارد این در حالیست كه هیچ توفیقی هم بدست نیاوردیم حجم توریست اروپایی و اساسا غربی ما كمتر از یكصد هزار نفر است یا عددی نزدیك به این. این عدد برابری می كند با همان ظرفیت ۵۰ دفتر فعال در تورهای ورودی نه توان و ظرفیت صنعت گردشگری ایران. البته این مهم در درون بخش، یك پوست اندازی در تفكر مدیران دستگاه دولتی متولی گردشگری یك پوست اندازی در هیات حاكم بر انجمن ها صنوف و تشكل های گردشگری را می طلبد قطعا انجمن هایی كه ۲۰ سال تغییری در افراد و اركان آنها بوجود نیامده است همان راه ۲۰ سال پیش را می روند و از تحولات منطقه و رشد كشور و رشد نیازها و یا به وجود آمدن بازارهای جدید غافل خواهند بود.
نباید ظرفیت های یك كشور محدود به توان و خواست و نظر و ظرفیت تعداد معدود و محدودی از فعالان این حوزه شود. اگر این چنین شود همواره رشد صنعت گردشگری ایران حداكثر در سقف رشد و توان و ظرفیت همین محدود فعالانش باقی خواهد ماند. بنابراین هم باید تعداد تورگردانان و فعالان جذب توریست خارجی را بیشتر كنیم و هم بازارهای متعددی را ایجاد كنیم.
* به نظر شما دولت و یا سازمان متولی چه كاری باید انجام دهد؟
دولت و به طور خاص سازمان متولی همزمان با رشد فعالیت های مرتبط با جذب توریست از بازارهای سنتی غربی كه همه ساله هزینه های زیادی برای بازاریابی و تبلیغات و شركت در نمایشگاههای غربی را انجام می دهد می بایستی به طور محسوس یك تغییر رویكرد را در فعالان بخش خصوصی به ویژه دفاتر خدمات مسافرتی بوجود آورد و آن را نهادینه كند و باید آژانس ها را به سمت كشور های همسایه و شرق سوق دهد كما اینكه دفاتر قدیمی كه بر روی بازار های غربی كار می كنند نیز به كار خود ادامه دهند این دو با هم مغایرتی ندارد.
از طرفی سازمان متولی و برنامه ریزان كشور می بایستی با تدوین ساز و كار های مناسب اعم از وضع قوانین ، ایجاد زیر ساخت های تكمیلی ، آموزش ، تدوین فرآیند ها و روش ها ، تسهیل خدمات سفر اتباع خارجی بویژه اتباع كشور عای همسایه و شرقی ، معرفی جاذبه های توریستی و ظرفیت های منطبق با نیازها و علائق و سلائق ملت های شرقی و اولویت بخشی و حتی اعطای مشوق به فعالان گردشگری با نگاه به شرق بتوانند مسیر همواری را پیش روی مجریان و فعالان این حوزه قرار دهند .تا قبل از اینكه مزیت نسبی ما در گردشگری سلامت یا گردشگری ادبی یا فرهنگی مثل زبان فارسی و یا سایر انواع گردشگری كه مبتنی بر قرابت های مذهبی و فرهنگی و اقوام است توسط كشورهای همسایه از بین نرفته است بتوانیم بازارهای شرقی را تصاحب كنیم. این استراتژی یك تجربه جهانی پشت خود دارد شما به ده كشور برتر در جذب توریست دنیا توجه كرده و مطالعه كنید همگی آنها بخش اعظم توریست ورودی خود را از كشورهای همسایه و منطقه خود دارند پس اگر از الگوهای آنها هم بخواهیم پیروی كنیم باید نگاه به شرق و منطقه و همسایگان خودمان را داشته باشیم. بی شك امروزه چین و هند و روسیه و كشورهای آسیای میانه و همسایگان مان بیش از نیمی از جمعیت جهان را شامل می شوند كه هر استان در ایران می تواند میزبان و استان هدف یكی از آنها باشد، این بازار به مراتب در دسترس تر و سهل الوصول تر و زیرساختهای فعلی ما در اقامت و حمل و نقل و غیره با نیاز و سلیقه انها منطبق تر از بازارهای اروپایی و غرب است. توجه داشته باشیم كه اكنون حجم ورود توریست به كشور را آگاهانه یا غیر آگاهانه، اندازه و حجم فعالیت ۵۰ دفتر خدمات مسافرتی فعال در بازارهای غربی تعیین می كند در حالی كه در رویكرد نگاه به شرق به عنوان بازاری با نیمی از جمعیت جهان كه از هر نظر نزدیك تر به ما هستند این ظرفیت ها و جاذبه ها و مقاصد مختلف و متعدد گردشگری كشورمان و تنوع فرهنگی و قومی خط و زبان و پوشاك و غذا و موسیقی و اقوام است كه ظرفیت و اندازه و حجم صنعت گردشگری ایران را مشخص و تعیین خواهد كرد.