شهر سوخته نگاهی از درون، خاستگاه كلیله و دمنه را بهتر بشناسیم
آثارنیوز: تحقیقات نشان داده كه ساكنان شهر سوخته نه فقط در ریاضی و علوم پیشرفت شایانی كسب كرده بودند، بلكه معاینه اسكلت یكی از اجساد، ثابت كرد طبیبان آن زمان به جراحی تومور مغز هم دسترسی داشته اند.
به گزارش آثارنیوز به نقل از مهر، وابسته فرهنگی ایران در حیدرآباد پاكستان در گزارشی به قلم «شبیر احمد تابش» كه آن را برای انتشار در اختیار مهر قرار داده است، تاریخچه و همینطور وضعیت كنونی شهر سوخته را مورد بررسی قرار داده است كه در ادامه از نظر مخاطبان می گذرد:
شهر سوخته پیش از میلاد مسیح چهار دوره را تجربه نمود ولی هر زمان مساحتش نسبت به قبل كم تر شد؛ دوره اول كه مشهور به دوره برنز است، بین سال ۲۱۰۰ الی ۲۳۰۰ پیش از میلاد مسیح بود. در آن زمان این شهر بین بلوچستان كنونی پاكستان و استان سیستان و بلوچستان ایران بنا شد. در مورد چگونگی تاسیس آن، اطلاعات زیادی در دسترس نیست.
دوره دوم از سال ۲۳۰۰ الی ۲۵۰۰ پیش از میلاد است و مساحت آن مجموعاً به ۲۴۷.۰۹ هكتار می رسید. دوره سوم از سال ۲۵۰۰ الی ۲۸۰۰ پیش از میلاد است و مساحتی حدود ۱۱۱.۱۹ هكتار را دربرمی گیرد و نهایتاً در سال ۲۸۰۰ ق. م از این شهر قدیمی و تاریخی مجموعاً مساحتی ۴۹.۴۱ هكتار باقی مانده است.
سروده های مسحوركننده ِی فرهنگ سِند
به گواه تاریخ، قدیمی ترین فرهنگ های دنیا در كنار رودخانه ها به وجود آمده اند. فرهنگ های موجود در كنار رودخانه سند یكی از مهمترین و نادرترین تمدن ها بودند اما محققین از نابودی آثار شهر بزرگ «موهن جو دارو» [۱] در تعجب هستند. آنگونه كه صفحات تاریخ خبر می دهند، این شهر در ۱۷۰۰ ق. م به خرابه ای بدل شده بود. شاید علت آن خشكسالی بود اما سروده های مسحوركننده، قصه های جالب و شنیدنی و آداب و رسوم این منطقه، ادامه همین فرهنگ است.
از طرف دیگر در شهرهایی نظیر خانیوال، وهاری، لودهرا، مظفرآباد، لیه، كوت ادو، رحیم یار خان، بهاول پور، فیصل آباد و شیخو پوره آثار باستانی مربوط به تمدن سند كشف شده است.
مناطق مهاراشتر هند همچون راج كوت، احمد آباد، جام نگر، سریندر نگر، بروچ، امریلی، ئپار نگر، كچ، جوناگر، مدیه شوراستر از آثار تمدن های سند برخوردار بودند كه در كتاب معروف شوراستر هم ذكر شده است.
نقش فرهنگ سِندی در هلمند
همینطور آثار مربوط به این منطقه در قندهار افغانستان، روستای شاه مقصود هم كشف شده است. فاصله آن از این شهر فقط ۵۵ كیلومتر و كنار دریاچه خشك نغوز واقع است. تل هلمند از لحاظ تمدن و مساحت ۵۱۰۸۹ كیلومتر رتبه دوم را دارد. یادآوری می گردد در هلمند فرهنگ منطقه سند نقش بسزایی داشته است.
اما فرهنگ «شهر سوخته» در رتبه اول این فرهنگ ها قرار دارد كه از دریاچه ذیول در سیستان و بلوچستان به فاصله ۵۷ كیلومتر، به دریاچه هلمند و جاده زاهدان ذیول به مساحت ۳۷۳.۱۱ هكتار واقع شده ملحق می گردد. شهر سوخته واژه زبان فارسی است.
تمدن شهر سوخته بین سال های ۲۲۰۰ الی ۲۴۰۰ ق. م به اوج خود رسیده بود اما تصور می گردد به دلیل تغییرات جوی یا به دست مهاجمان خارجی تخریب شده و زلزله مردم را مجبور به نقل مكان كرده است. صحت این امر نیازمند تحقیق بیشتر است.
در واقع این شهر توسط پروفسور «مارك اورل استن» دیرینه شناس انگلیسی و استاد دانشگاه هند در سال ۱۹۰۲ كشف شد و در سال ۱۹۶۷ كاوش مجدد این شهر به وسیله موریز یوتومی، دیرینه شناس ایتالیایی و گروه وی انجام شد. سپس سازمان فرهنگ و گردشگری ایران این كار را به عهده گرفت. بین آنها پروفسور سعید منصور سید سجادی از اعضای بخش دیرینه شناسی دانشگاه زاهدان با ادامه بازكاوی این شهر به راه تجاری بین النهرین دست یافت كه درباره آن محققین معتقدند به وسیله همین بزرگراه بین ایران و سند روابط فرهنگی و تجاری برقرار می شد.
روایتی جالب از هرودوت درباره شهر سوخته
روابط ایران و سند تا حدی بود كه در سال ۴۸۱ ه. ق وقتی دارا، یكی از پادشاهان ایران فوت كرد، بر قبر وی كه نقش رستم نام دارد، مجسمه های سنگی از نمادهای ۳ ملت هند كشف شد كه روی آن نقش لباس منطقه سند و شمشیر حك شده بود. یك مجسمه با نقش كمربند، فرهنگ سند را نمایش می دهد. همینطور در زمان خسرو زمانی كه لشكر ایران به یونان حمله ور شد، در آن سپاهیانی از منطقه سند حضور داشتند. تاریخ نویس یونانی هرودوت می نویسد «سپاهیان موجود در این لشكر لباسی از نوع پارچه نخی بر تن داشتند. تیر و كمانچه های آنها از جنس چوب و بید بودند و پیكان آنها با آهن نوك دار تولید شده بود».
در سال ۷۰۰ ه. ق تجار سند به وسیله راه های دریای ایران به عراق می رسیدند و در این میان شهر سوخته استراحتگاه موقت شان بود. بازرگانان مصر، اعراب و ایران هم با استفاده از رودخانه سند و بنادر ساحلی تجارت می كردند. سكه هایی كه كوروش كبیر (۵۳۰-۵۵۵ ق. م) پس از فتح سند و بلخ رایج كرد، از طلای منطقه سند تولید شده بود. تمدن سند دارای ۵ هزار سال قدمت است بنابراین اشیای كشف شده از شهر سوخته با فرهنگ و تمدن سند شباهت زیادی دارد. طبق گفته تاریخ نویسان، علم نجوم و علم سنجش، اقلامی همزمان در سرزمین سند قدیم و شهر سوخته رایج شده بود.
سرزمین آریایی را فارس هم می گویند. این اسم توسط ایرج، حاكم این سلطنت كه در اصل ایرج ابن فریدون بود و نسل های آنها در فارس ساكن بودند، رایج شد. اما اهل فارس بر این امر هیچ اختلافی ندارند كه همگان از نسل كیومرث هستند و این امر مشهور است كه كیومرث جد اعلای ایرج بود.
خاستگاه قدیمی ترین موسیقی های دنیا
ایران از مناطق بزرگ غرب آسیاست و از لحاظ مساحت رتبه ۸ را در دنیا دارد. این كشور با افغانستان كابل و ایالت بلوچستان پاكستان هم مرز است، به همین علت موارد زیادی از میراث فرهنگی ایران با تمدن سند مشترك است. فلسفه، زبان، ادبیات، تاریخ، تصوف، كتب طب، هنرهای تجسمی، نقاشی، خوشنویسی و معماری، تصاویری روشن از فرهنگ ایرانی را نشان داده است اما در منطقه سند هم نقش های عمیقی از فكر، فلسفه و آداب زندگی كهن به جا مانده است.
محققان و متخصصان، موسیقی منطقه سند را از قدیمی ترین موسیقی های دنیا به حساب آورده و آن را به چهار بخش تقسیم كرده اند. بخش اول آن تشكیل شده است از: چین و ژاپن، بخش دوم: میانمار، هند، تایلند، مالزی و سند، بخش سوم: آن ایران، تركیه و آسیای میانه و كشورهای عربی و بخش چهارم: آفریقا و دیگر كشورها. همه اینها خصوصیات خودشان را دارند. منطقه سند با نی، چنگ و كماج، موسیقی خویش را ارائه نمود. در شهر سوخته دوست داران موسیقی از آلات موسیقی سند هم بهره برده اند.
این امر هم از اهمیت خاصی برخوردار می باشد چونكه اثر معروف كلیله و دمنه نخستین بار از طریق سند به شهر سوخته یا ایران رسید. شهری كه در عصر برنز حدوداً در ۳۲۰۰ سال پیش از میلاد به وجود آمد و اسم و قدمت آن برای گردشگران و باستان شناسان دنیا اهمیت ویژه دارد.
شهری كه بانوانش سرپرست خانوارهایش بودند!
منطقه مسكونی شهر سوخته مشتمل بر ۳۹.۵۳ هكتار است. راجع به این شهر روایات مختلف مطرح گردیده است. یكی از این روایات آن است كه بانوان این شهر سرپرست خانواده هایشان بودند. آلات صنعتی كشف شده در این شهر بازگوكننده پیشرفت حرفه و صنعت آن زمان است. طبق رای متخصصان ۱۲۰ نوع پارچه و آلات ماهی گیری از شهر سوخته كشف شده است. در غرب شهر، قدیمی ترین گورستان به مساحت ۶۱.۷۷ هكتار با ۲۵ الی ۴۰ هزار قبر قرار دارد.
مذهب گرایی و صلح دوستی در هر زمان یكی از نیازهای انسان ها به حساب می آید. ساكنان شهر سوخته در حقیقت افراد اهل صلح و مذهب بودند [۲].
شهر سوخته و شهر موهن جو دارو، دارای سیستم آب و فاضلاب منظم بودند و در بخش معماری ساختمان های مسكونی و صنعتی، نور و هوای طبیعی به اندازه كافی تامین می شد. كارهای روزمره این دیار از اول بامداد آغاز می شد و تا غروب به اتمام می رسید. در بناهای مسكونی و صنعتی از سنگ های محكم و در ساخت دیوارها عموما از گِل استفاده می شد. با این وجود نقل شده است در آن دوران ایران از زلزله های پیاپی در امان نبود و امكان دارد ساكنان این منطقه به همین علت به تدریج در مناطق دیگر ساكن شدند.
اقداماتی برای تسهیل دسترسی گردشگران به شهر سوخته
شهر سوخته از كراچی ۱۲۵۶ كیلومتر فاصله دارد و تا رسیدن به آن ۳۵ ساعت وقت لازم است. طبق گفته آقای احمد عبدالله پور، نماینده فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در حیدرآباد، شهر سوخته با رفرنس شماره ۱۴۵۶ سازمان یونسكو در لیست ثبت جهانی یونسكو قرار گرفت. اخیرا در روزنامه های ایران از این منطقه تصاویری به چاپ رسیده و توجه مسئولان را به این امر جلب كرده كه با ایمن سازی جاده های ارتباطی، دسترسی گردشگران به شهر سوخته را راحت تر كنند.
این مبحث سبب شادمانی است كه در جلسه ۱۰ روزه كمیته بین المللی میراث فرهنگی منعقده در سال ۲۰۱۴ در دوحه قطر، شهر سوخته و ۲۶ مكان دیگر باستانی در این لیست اضافه شدند و ۱۰۰۷ اثر از ۱۶۱ كشور در این فهرست ثبت شده است.
شهر سوخته نه تنها فرهنگ مهم دوره برنز و پیشرفت های اقتصادی و اجتماعی را نمایان می كند، بلكه گواه ویژه تمدن و رسوم خاصی است. این شهر بعنوان شهر بزرگ به داشتن ظروف سفالین با نقش و نگارهای جانوران، پرندگان، گل ها و درختان و ظروفی از فلزهای با ارزش، جواهرات و سنگ های لعاب كاری شده معروف بود. علاوه بر آن این شهر از نمونه عظیمی از زندگی ابتدایی شهری و برنامه ریزی برخوردار بود. در اطراف شهر به دلیل بیابانی بودن منطقه مشكلاتی وجود دارد اما در بخش های مختلف شهر نمونه هایی از هنرهای معماری پیچیده به چشم می خورد. اتاق ها، راهرو و راه های پر پیچ وخم از برنامه ریزی دفاعی ساكنان این شهر خبر می دهد.
منشائی برای جراحی تومور مغز
ساكنان این شهر نه فقط در زمینه های ریاضی و علوم خیلی پیشرفت كرده بودند بلكه پس از معاینه اسكلت یكی از اجساد به این نتیجه رسیده اند كه طبیبان آن زمان به جراحی تومور مغز هم دسترسی داشتند. با دیدن این مكان می توان به تاثیرات فرهنگ ایران، سند و دیگر تمدن های دنیا در زمان های مختلف پی برد به طوریكه بازدید كنندگان را مسحور كرده و رابطه اش را با گذشته درخشان انسان های قدیم، پیوند می دهد.
طبق گزارش بخش میراث فرهنگی و گردشگری تعداد زیادی از دانشجویان و گردشگران از پاكستان و اقصی نقاط جهان به ایران سفر می كنند و برای بازدید آنها از شهر سوخته امكاناتی فراهم گشته است. نظیر پل های چند كیلومتری از چوب بعنوان راهرو كه گردشگران به جای پا گذاشتن بر ریگ های صحرا با استفاده از این پل ها براحتی از این شهر بازدید نمایند.
تعیین جهت به وسیله خورشید
شهر سوخته پر است از طریق های پر پیج و خم و اگر كسی یك بار از هر راهی وارد این كوچه ها شود، راه را گم می كند و با تلاش بسیار هم نمی تواند راه را پیدا كند. كسی هم آنجا نیست به او راه را نشان دهد به همین علت برای خارج شدن از شهر با استفاده از نور خورشید باید جهت درست را تعیین كرد.
وحشت عجیب در شهر سوخته
این شهر را می توان كمی زودتر از غروب آفتاب بازدید نمود. به دلیل نبود برق وقتی این شهر در تاریكی مطلق فرو می رود، قلب های گردشگران به وحشت می افتد. گردشگرانی كه مایل به مسافرت به این شهر هستند، چراغ قوه، چراغ های شارژی و چراغ های برقی همراه دارند. علاوه بر آن برای دوری از گرمازدگی صحرا مقدار كافی آب همراهشان است.
حیوانهای متحرك بر روی ظروف، آغاز كاریكاتور
اگرچه ساخت فیلم های پویامایی در اروپا شروع شد و علاوه بر كودكان برای بزرگسالان هم ساخته می گردد و در آن صحنه های جنگ و مسابقات، اكشن و... در آن به نمایش گذاشته می شود، اما از شهر سوخته ظرف هایی در نقش، رنگ و منظره های گوناگون كشف شده است كه اگر آن را با سرعت بگردانیم، حیوانی را می بینیم كه در حال دویدن است. نمونه آن كاسه گلی است كه در آن آهویی در جنگل در حال دویدن است.
شهر سوخته زیر پا
در موزه ملی ایران یك بخش به شهر سوخته اختصاص یافته است كه در آن اسكلت و اشیای مختلف كشف شده را در همان وضعیت و حالت اولیه نگهداشته و برای آنها قفسه و جایگاهی شیشه ای ساخته اند. گردشگران بازدید كننده وقتی وارد این مكان می شوند در همان فضا قرار می گیرند. این بخش مورد توجه ویژه گردشگران قرار می گیرد.
......................
[۱]. موهن جو دارو به معنای تپه مردگان، نام پایتخت تمدن دره سند در ۲۶۰۰ (پیش از میلاد) بوده است. این شهر باستانی امروزه در ایالت سند پاكستان قرار دارد كه تا پیش از جدایی پاكستان متعلق به هند بود. امروزه موهن جو دارو یكی از مشهورترین مراكز گردشگری در پاكستان است. در كشور پاكستان آثار و بقایایی از معماری دوران باستان وجود دارد كه همچون آنها، بقایای موهن جو دارو است. ویرانه های شهر موهن جو دارو، در ۴۰۵ كیلومتری شمال كراچی واقع است. كسی كه امروز برای تماشای ویرانه های كشف شده موهن جو دارو می آید، چنین می پندارد كه در یك شهر منظم قدم می زند. حتی امروز هم طرح شهرسازی علمی موهنجودارو از نمونه های جالب شهرسازی شمرده می گردد. با اینكه تمدن این شهر از تمدن هندو (قدیمی ترین تمدن در شبه قاره) قدیمی تر است اما نحوه ساخت شهر حكایت از یك نظام شهری بسیار پیچیده و پیشرفته دارد. باستان شناسان معتقدند مردم این شهر هم عصر با مردم مصر باستان، بابل و چین باستان كه در نزدیكی رود سند زندگی می كردند بودند. در زمانی كه مصری ها و بابلی ها به جهت محرومیت از امكانات اولیه زندگی سختی را می گذراندند مردم موهن جو دارو از بیشتر امكانات رفاهی همچون آب بهداشتی، سیستم فاضلاب پیشرفته، خیابان های بزرگ و انبارهای غله پیشرفته برای ذخیره مواد غذایی برخوردار بودند.
[۲]. بر مبنای آنچه در گورهای شهر سوخته پیدا شده است، مردم شهر سوخته به زندگی پس از مرگ اعتقاد داشته اند اما پی به وجود خدای واحد و یكتا نبرده بودند و این طبیعی است. آن ها عناصر طبیعت را هم نمی پرستیدند. گاو را ستایش می كردند و نور را هم به اعتباری می ستودند آنها جهت صورت و چشمان مرده را به سمت خورشید قرار می دادند.
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب