گفت و گو با پیشكسوت هنر پرچم دوزی؛
پرچم مثل طلاست
به گزارش آثارنیوز، اصفهان اینروزها و درحال و هوای محرم اگر از بازارچه مسقف و سنتی حاج محمدجعفر به محله درب امام وارد شوید، پرچم های اطراف مغازه سیدمهدی میرلوح، که حتی درب دیگر مغازه های این بازارچه را هم پوشانده اند، نظر شما را جلب خواهدکرد. پرچم ها که حاصل هنر دست این هنرمند هستند هویت فرهنگی بازارچه کوچک حاج محمدجعفر را دوچندان کرده اند.
این پیشکسوت هنر پرچم دوزی، بخشی از هویت محله درب امام است و محله درب امام، بخشی از هویت شهر مذهبی و هنردوست اصفهان را ایجاد کرده است. به واقع باید چنین اظهار داشت که علاوه بر آدم ها، شهرها هم به هویت نیاز دارند. شهرها از محلاتشان هویت می گیرند و محله ها از آدم هایی که زیر سقف آسمانشان زندگی می کنند. اصفهان زیبای ما هم، محله های اصیلی دارد با مردمی که در دل کویر، فیروزه می کوبند و نقره را قلم می زنند و بر کاشی چکش می زنند. اینجا هنر، گنج است، مخصوصاً اگر با نام خاندان (ع) گره خورده باشد.
محله درب امام، یکی از محله های قدیمی اصفهان است که قدم زدن در کوچه پس کوچه های آن، روح و احساس شهری با هویت را به انسان منتقل می کند. این محله به جهت پیوندی که مابین نهاد بازار و نهاد روحانیت، ایجاد و حفظ نموده است، رنگ و بویی دینی دارد. هم جواری با مرقد امامزاده درب امام که مدفن امامزاده ابراهیم (ع) و زین العابدین (ع) است و حضور سادات امامی که از نوادگان این دو امامزاده و مورد احترام و اکرام مردم اصفهان هستند، علاقه مردم این محله به خاندان را دوچندان کرده و درنتیجه باعث رونق و ازدیاد روضه های خانگی و هیئت های مردمی در این محله شده اند.
در این میان، پرچم دوزی، از زیرشاخه های هنر گلدوزی است و علیرغم این که امروزه، کتیبه های مختلفی با طرح های گرافیکی و چاپیِ ظریف و متنوع تولیدشده و در هیئت های بزرگ استفاده می شوند، اما پرچم های سنتی هنوز مشتری های خودشان را دارند. روح و احساس این پرچم ها، هر انسانی را مجاب می کند که استفاده از کتیبه های امروزی را کنار بگذارد و با پرچم های سنتی، به هیئت ها روح و زینت ببخشد. این نکته هم حادز اهمیت است که پارچه های جیر و مخمل و نخ کاموا که مواد اولیه این پرچم دوزی را می سازند، به طور عمده در داخل کشور تولید می شوند.
متن پیش رو حاصل گفتگو با استاد سید مهدی میرلوح، یکی از پیشکسوتان پرچم دوزی در اصفهان است، که از دوران کودکی به این رشته واردشده و ۴۰ سال است که در مغازه ای با معماری سنتی، در بازارچه حاج محمدجعفر، واقع در محله درب امام اصفهان به این هنر مشغول می باشد.
استاد، شما چند سال دارید و از چه زمانی و نزد کدام استاد در حرفه‌ی پرچم دوزی آموزش دیده اید؟
من ۶۰ سال دارم و الآن ۵۰ سال است که مشغول به پرچم دوزی هستم. البته ۴۰ سال است به صورت حرفه ای و مستقل در همین مغازه قدیمی در بازارچه حاج محمدجعفر کار می کنم و ۱۰ سال اول را زیر نظر حاج آقا مهدی غزالی در بازار بزرگ آموزش دیدم و کار کردم.
فرزند شما در مغازه مشغول فروش پرچم ها هستند، آیا این حرفه را به همه فرزندانتان منتقل کرده اید؟
بله، علاوه بر همسرم، هر ۳ فرزندم هم در همین فضا مشغول هستند. ۹۰ درصد مراحل کار توسط خودم به انجام می رسد. فرزندانم در دوخت و فروش با من همکاری می کنند. همسرم ریشه بندی، دوخت بندونک ها و جاچوب زدن کار را انجام می دهند.
لطفاً مراحل تولید پرچم ها را توضیح دهید.
ما پارچه‌ی خام را که جنس مخمل و جیز دارند در اندازه های مختلف برش می زنیم، سپس روی آنها خطاطی می نماییم و درنهایت دوخت را روی پارچه انجام می دهیم. برش و خطاطی در کارگاه و دوخت و فروش را در مغازه انجام می دهیم.
آیا خطاطی هم توسط خودتان انجام می شود؟
من خطاطی ها را در ابعاد مختلف قالب بندی می کنم و قالب را روی پارچه می گذارم و طرحِ آنرا می کشم. سپس بر طرحِ دوخط خطاطی شده روی پارچه، دوخت را انجام می دهم. اگر خطاطی خاصی موردنظر سفارش دهنده باشد، یا خطاطی جدیدی مورد استقبال مردم باشد، به خطاط سفارش می دهیم تا آنرا بنویسد و سپس خودم آنرا قالب بندی می کنم و روی پارچه ها می اندازم و دوخت می زنم.
به نظر می رسد که فرآیند حرکت نخ در چرخ شما، با فرایندی که نخ در چرخ خیاطی طی می کند متفاوت می باشد، در مورد نخ و چرخی بگویید که با آن گلدوزی می کنید.
نخ ما نخ کاموا است، منتهی نخ کاموای بافتنی، شماره ۱۸ است و نخ کاموای کار ما شماره ۲۴ است. این نخ از نخ بافتنی کمی نازک تر است. نخ در چرخ خیاطی فرآیند متفاوتی دارد تا به سوزن برسد، اما در چرخِ ما از پایین داخل نظام می شود، سپس به پستانک می رسد و درنهایت به سوزن وارد می شود. این چرخ، متفاوت از چرخ خیاطی است و مثل ماشین عمل می کند و فرمان و ترمز و کلاچ دارد. اگر رانندگیِ این چرخ را بلد نباشی، پارچه را خراب می کنی و تا ناکجاآباد می روی. استفاده از این چرخ مهارت خاص خودش را می طلبد و با دوخت معمولی فرق می کند، بنا بر این هم هنر ما جزو صنایع دستی شمرده می شود.
آیا مواد اولیه شما تولید داخل هستند؟
الحمدالله ۹۹درصد متریال موردنیاز کارِ ما ایرانی است و تلاش می نماییم که از موارد اولیه ایرانی استفاده نمائیم. تا ۱۰ سال پیش اغلب مواد اولیه از چین وارد می شد اما حالا بافت نخ و پارچه در داخل به انجام می رسد.
از استادکارها و پیشکسوتان دیگرِ این حرفه کسی را می شناسید؟
بله! از پیشکسوت های این رشته، اخوی مرحوم غزالی در بازار دردشت ۷۰ سال است که کار می کنند، آقای فلاحی، آقای آخوندی، آقای میرمجربیان، آقای حسینی، آقای امینی، همگی در اصفهان فعالیت می نمایند. اصفهان در حوزه پرچم دوزی ۱۰ کارگاه و مغازه دارد که مشغول فعالیت هستند.
کار کردن در شغلی که نام خاندان (ع) در آن است چه حس و حالی دارد؟
تمام شغل ها مقدس است و از قدیم به ما گفته اند که کاسب، حبیب خداست. منتهی در شغل ما اسم ائمه و امام حسین (ع) می آید و برکت خاندان (ع) در آن است. من هر روز بامداد که وارد مغازه می شوم اسم ائمه را می بینم و صبحم را با سلام و نام خاندان شروع می کنم. کارم هم باعث فرسودگی روحم نمی شود و بگونه ای است که وقتی از پشت این چرخ بلند می شوم، باروحیه شاد و با انرژی مثبت از مغازه خارج می شوم.
کتیبه های شما بر در و دیوار بازارچه به نمایش درآمده اند. واکنش رهگذران به این کتیبه ها چگونه است؟
کتیبه های ما در روزهای محرم بیشتر داخل بازارچه زده می شود و دیوارها را می پوشاند. مردم گاهی از بازارچه عبور می کنند و پرچم ها را روی صورتشان می کشند، گاهی گوشه پرچم را می بوسند و می روند. این پارچه و نخ نیست که برای مردم ارادت قلبی ایجاد کرده، برکت خاندان (ع) است که برای مردم محترم و مکرم است.
آیا با وجود کتیبه های چاپی و گرافیکی امروزی که در بعضی هیئت ها برای تهیه‌ی گران ترین و زیباترین آنان رقابت وجود دارد، هنوز از پرچم های شما استقبال می شود؟
کار ما، سنتی است و کار سنتی روحیه و اثرگذاری بیشتری دارد. همه جوانان اوایل برگزاری هیئت و مجلس روضه، به سمت طرح های چاپی متنوع و بنرهای پرطمطراق می روند اما مدتی که می گذرد متوجه می شوند که در مجلس، تفاوت روح پرچم و کتیبه های سنتی با طرح های امروزی زمین تا آسمان است. تمایل به طرح های جدید برای یک سال اول است. الحمدالله فروش پرچم های ما و استقبال مردم از آن کمتر نشده است. شاید بیشتر از ۲۰ کارخانه، کتیبه چاپ می کنند اما اصلاً استقبال از کار ما را کمتر نکردند. هیئت ها هنوز دنبال پرچم های دوخته شده‌ی ما هستند.
آیا برند و امضای خودتان را بر پرچم ها ثبت می کنید؟
بله، با عنوان «پرچم دوزی میرلوح» امضای خویش را روی کتیبه گل دوزی می نماییم. پرچم های دوخته شده‌ی من، بر دیوارهای همین مسجد حاج محمدجعفر محله، با تاریخ ۴۰ سال پیش و امضای پرچم دوزی ام نصب است. این پرچم های قدیمی حُکم عتیقه را دارند و هرچه زمان بگذرد، ارزشمندتر می شوند. هیچ صدمه و خطایی هم نمی خورد و با پرچمی که همین امروز دوخته شده هیچ تفاوتی ندارند. متأسفانه نمونه های تقلبی در بازار هستند و اتحادیه ما پرچمِ بدون امضا را تقلب حساب می کند و باید حتما اسم و برند خودمان روی کار باشد. فقط درصورتی که مشتری نخواهد اسم و امضای ما روی پرچم باشد، ما اسم پرچم دوزی میرلوح را روی کار نمی دوزیم. پرچم، مثل طلاست؛ طلا اگر مارک نداشته باشد، ارزشش کمتر است و کار ما هم همینطور است. بعضی وقت ها مردم پرچم های ۴۰ سال پیش من را می آورند و می گویند قیمتش را تخمین بزنم تا بفروشند. پرچم را نگه داشتند، قیمت می گذارند و بین خودشان می فروشند.
حال و هوای محرم در این سال ها با حال و هوای محرم های قدیم چه تفاوتی دارد؟
من برعکس باور جمعی معتقدم که شور و حال محرم، الآن و امروز خیلی بیشتر از قدیم است. محرمِ الآن با ۴۰ سال پیش یا دوره طاغوت فرق دارد. جوان هایی برای تهیه کتیبه به سراغ ما می آیند که من به حال معنوی آنها غبطه می خورم و با خودم می گویم چرا من شبیه آنها نیستم. برخی از جوانان بمحض این که که پایشان را داخل مغازه می گذارند اشک در چشم هایشان حلقه می زند. این اشک و ارادت به سبب فطرت پاک و حل شدن در دستگاه دین و خاندان (ع) است.
آیا فعالیت و کارآفرینی در این رشته را برای فعالیت و کارآفرینی جوانان، سودآور ارزیابی می کنید؟
متأسفانه نه! ما ۱۰ ماه از سال را به انتظار رسیدن ایام مذهبی نشسته ایم. این که ما و این ۱۰ تا مغازه در این حرفه موفق هستیم و همچنان باقی مانده ایم به این دلیل است که مغازه یا کارگاه، متعلق به خودمان است. الآن در این بازار اگر یک جوان بخواهد مغازه اجازه کند و به رونق این رشته از صنایع دستی کمک نماید، به هیچ عنوان برایش سود و صرفه اقتصادی نخواهد داشت. اگر مبلغ و هزینه اولیه اش را در بانک سرمایه گذاری کند، سود بیشتری خواهد داشت.
علت دیگری که ما در این حرفه مانده ایم اینست که آلوده این کار شده ایم. این که بچه های من وارد این حرفه شدند به این خاطر است که این کار برایشان مثل اسب زین کرده است. مغازه و چرخ و اسباب کار محیا است. من نمی توانم به جوانان سفارش کنم به این حرفه وارد شوند چون الآن قیمت هر چرخ نزدیک ۲۰۰ میلیون تومان است و نزدیک ۴ چرخ لازم است تا کار راه بیفتد، ۲ تا ۳ میلیارد هزینه اجاره مغازه است و این میزان هزینه، عایدیِ زیادی برای آنها نخواهد داشت. الان فرزندانِ هم صنف های ما این کار را انتخاب نمی کنند و برخی از آنها تغییر شغل می دهند.
فروش شما به چه صورت است؟ آیا پرچم ها را برای دیگر شهرها ارسال می کنید؟
ما هم فروش عمده و هم فروش تکی داریم. پرچم ها را به صورت عمده برای شهرستان هایی مثل شیراز، اهواز، تبریز، کرمان و... ارسال می نماییم و هیئتی ها هم کمتر تکی خرید می کنند و بیشتر به تعداد بالا پرچم ها را می برند. مردم هم که برای مصارف خانگی به مغازه می آیند و تکی خرید می کنند و می روند.
آیا رنگ هایی که در پرچم دوزی استفاده می شوند، فلسفه خاصی دارند؟
بله! تمام رنگ هایی که در پرچم ها استفاده می شود، مفهوم خاصی دارد. رنگ قرمز در ارتباط با شهادت است و اگر نگاه کنید کلمه شهادت در پرچم ها را با نخ سرخ رنگ می دوزند. رنگ سبز به مفهوم سیادت است و رنگ زرد نماد امام زمان است.
آیا تابحال سفارش دوخت کتیبه برای برنامه های بیوت مراجع و امام زاده ها دریافت کرده اید؟
بله، مثلا از بیت رهبری و مراسم هایش از ما پرچم خریده اند. البته بیت رهبری از همه تولیدکنندگان خرید می کند تا تولید انحصاری را به تولیدکننده‌ی خاصی نداده باشد. برای اغلب امام زاده های اصفهان و اطراف آن هم، مانند امام زاده هارونیه و امام زاده درب امام پرچم دوختم. روکش ضریح زینبیه اصفهان هم دوختِ من است. خیلی جاها از ما خرید داشتند و به ما سفارش داده اند اما حالا خاطرم نمانده است.
آیا شما طرح های کتیبه ها بروزرسانی می کنید؟
مشتری ها از طرح های پرچم دوزی اطلاع ندارند، اما من خودم ترجیح می دهم طرح های جدید متناسب با ذائقه روز را ابداع کنم. همیشه تلاش می کنم طرح های امسالم با طرح های سال قبلم تفاوت داشته باشد. طراحی کارها را خودم انجام می دهم و به همین علت دستم برای طرح های جدید باز است و از داخل اینترنت و جاهای دیگر ایده های جدید را می گیرم و در کار استفاده می کنم. مخلص کلام را بخواهم بگویم اینست که ما باید به روز باشیم تا در بازار، نسبت به خرید آثارمان رغبت وجود داشته باشد، مثلا در قدیم مردم خط ریز را بیشتر می پسندیدند اما امروزه خط درشت مُد شده است.
مردم از چه طرح هایی بیشتر استقبال می کنند؟
سلیقه مردم با هم متفاوت می باشد. بعضی افراد دوست دارند کتیبه، گل داشته باشد و برخی پرچمِ بدون گل را دوست دارندو بعضی دوست دارند عکس چهره در پرچم باشد که ما نمی زنیم چون قدغن است و به لحاظ اخلاقی هم درست نیست. برخی از مشتری ها هم گنبد و بارگاه دوست دارند. ما هم تقریبا هرسال طرح های جدید و متنوع اضافه می نماییم تا اغلب سلیقه ها را پوشش دهیم.
چه صحبتی با مردم و مسئولین دارید؟
از مسئولین که مطالبه ای نداریم، اما خواهشمان از مردم اینست که در ۱۰ ماه دیگرِ سال، غیر از محرم و صفر هم هوای ما را داشته باشد. ما ایام دیگرِ سال هم کار می نماییم، اما هیچگاه مثل ایام محرم و صفر سرمان شلوغ نیست. در این ایام کار ما شبانه روزی است وگرنه برای دهه شعبانیه و دهه فاطمیه و ماه رمضان و شهادت امام علی (ع) هم تولیداتی داریم.
از محله درب امام که در آن فعالیت و زندگی می کنید چه توصیفی دارید؟
من در این محل به دنیا آمدم و در مسجد حاج محمدجعفر بزرگ شدم. محله درب امام، محله ای مذهبی و میزبان دفاتر برخی از علما و مراجع است، اما متأسفانه در حوزه سیاسی کمی عقب افتاده است و برخی در این منطقه فعالیتهای تبلیغاتی جدی و پرهزینه ای دارند و طرفداران زیادی جذب کرده اند و در همین مسجدِ حاج محمدجعفر مراسم می گیرند و اغلب مردم هم نمی داند که این ها متعلق به کدام جریانات هستند و در مراسماتشان شرکت می کنند. البته محله سنتی و با اصاالتی است. در این محله و زیر سقف این بازارچه، حدود ۳۰ هیئت و شاید هم بیشتر تأسیس شده است. هیئت حضرت اباالفضل، هیئت اباالفضل، هیئت سیدالشهدا، هیئت امام زین العابدین، هیئت امام سجاد و هیئت درب امام برخی از این هیئت ها هستند که عناوینشان هم از لحاظ معنایی یکی است، اما متأسفانه در بعضی محلات نوساز شاید هیچ هیئتی وجود نداشته باشد.
چه مراسم خاصی در این محله بمناسبت عاشورا برگزار می شود؟
مراسم منبر به منبر، یکی از مناسک محرم و عاشورا در این محله است. در این مراسم عموماً دختران مجرد ۴۰ عدد شمع برمی دارند و داخل سقاخانه ها روشن می کنند. الآن چند سال است پسرهای جوان هم در این مراسم شرکت می کنند. رسومات دیگری مثل مراسم سیاه پوشان هم در این محله به انجام می رسد که در اصل از تهران آمده است و در نخستین روز ماه محرم به انجام می رسد.
دو قطعه عکسی که پشت سر شما و زیر یکی از کتیبه ها دیده می شود در ارتباط با دوران سربازیِ شماست یا جبهه؟
این عکس در ارتباط با دوران جبهه است و همه کسانی که در این عکس هستند، رفقا و هم محله ای های من بودند که شهید شدند و فقط من ماندم که توفیق شهادت نداشتم. شهیدان دهقانی، عموزیدی، احمدی و طالقانی در این عکس در کنار من هستند و عکس پایینی در ارتباط با دوران جبهه خودم و پسرخاله ام است که او هم در صنف خودمان به کار گلدوزی مشغول می باشد.
منبع: آثارنیوز
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب