جایی برای خواب ابدی لنج ها
بوشهر شراع را جمع كنید! توی خور مدمری تابوك می نماییم. اونجا تشاله ها میان جلومون تا جهاز خالی نماییم.؛ اگر صد سال پیش، سوار بر لنجی در خلیج فارس بودید، این كلمات به گوشتان آشنا می آمد. اما سال هاست كه با ورود لنج های فایبرگلاس و صنعتی شدن دریانوردی، ادوات و ابزارهای قدیمی در درازنای تاریخ دفن شده اند.
برای دیدن این بخش از تاریخ، به گورستان لنج ها در روستای "محمدعامری" بخش دلوار رفتیم تا قسمتی از تاریخ را از زیر گل و لای ساحل بیرون بکشیم.
گورستان لنج ها یک جاذبه های گردشگری زیبا و منحصربه فرد در استان بوشهر است که قدمتی معادل دریانوردی سنتی همسایگان خلیج فارس دارد. «محمّد نعمتی»، از فعالان حوزه گردشگری بخش دلوار به ایسنا می گوید: «تا بیش از ۸۰ سال پیش، لنج های بادبانی که در این منطقه به کار تجارت مشغول بودند، در خورهای طبیعی پهلو می گرفتند که یکی از قدیمی ترینِ آنها به "خورخیر" مشهور است. این خور، به دره های فصلی هم متصل است و در فصل بارندگی سیلاب های عظیمی را از کوه های بالادست به سمت دریا روانه می کرده است. این مساله موجب بزرگ تر شدن خور و فضای بیشتر برای پهلوگیری لنج ها می شده است.»
او شبه جزیره هند و زنگبار را مقاصد نهایی تجار آن دوره می داند و می گوید: «در آن دوره، باتوجه به کشاورزی و تولیدات محدود این منطقه، لنج های بادبانی بدون بار به بصره یا اروندکنار می رفته و خرما بار می زده اند. این خرما را به کویت می بردند و از آنجا اجناسی را به ملیوار (مالابار هند) و زنگبار (تانزانیا) حمل می کرده اند.»
این فعال حوزه گردشگری افزود: «با توجه به محدودیت مواد اولیه ساخت لنج در این منطقه، بیشتر این لنج ها نیز، ساخت شهر ملیوار هند بوده اند و یکی از اقلام وارداتی از آن منطقه محسوب می شده اند. گونه ای از درخت مانگرو به نام "چَندَل" که در ساخت سقف خانه ها استفاده می شده و همین طور "بولیو" و "باچی" که از انواع بامبو محسوب می شوند نیز از دیگر اقلام وارداتی از ملیوار و زنگبار محسوب می شوند.»
از سفاری تا صیادی
تمدن هوشمند ایرانی، حاصل هزاران سال دریانوردی خودرا به دوران ما رسانده تا در عصر زند و قاجار شاهد سلطه دریانوردان ایرانی در خلیج فارس باشیم. ساحل نشینانی که با انواع لنج ها و شناورهای خود مثل بوم، ناکو، تشاله و ماشوئه از آب های کم عمق ساحلی تا شرق آفریفا، اقیانوس هند و حتی شرق آسیا را در می نوردیده اند.
راهنمای محلی گردشگری بخش دلوار اظهار داشت: «اقلام مذکور با نوعی از کشتی به نام لنج سفاری جابه جا می شده اند. در کنار سفاری ها، لنج های صیادی نیز در این منطقه مشغول به فعالیت بوده اند. البته این دو گونه لنج، به سبب کاربری های مختلف، از نظر ظاهری هم با هم متفاوتند. مثلاً لنج های صیادی داری سطحه (عرشه) بلند تر و درّاوه (دیواره) کوتاه تری هستند تا کار کشیدن تور به بالا آسان تر صورت گیرد. برعکس آن، لنج های سفاری دارای درّاوه بلندتری بوده اند و تا اجناس در مقابل موج های بلند اقیانوس هند و دریای عمیق شرق آفریقا، ایمن تر بمانند.»
وی با اشاره به مهاجرت کشتی ها از خورخیر به خور محمدعامری بیان کرد: «یکی دیگر از این خورها، خور محمدعامری است که گمرک قدیمی دلوار نیز قبل از سال ۱۹۱۵ میلادی در نزدیکی آن بنا می شود و تجارت و مراوده زیادی با کشورهای حاشیه خلیج فارس همچون کویت و قطر داشته است. یعنی در سال ها بعد، لنج ها پس از خورخیر، به خور محمدعامری که محل فعلی گورستان لنج هاست مهاجرت می کنند.»
تلاش دریانوردان بومی برای حفظ دریا
قرن ها زیستن در کنار دریا و امرار معاش از خلیج فارس موجب آن شده تا مردمان این دیار، دانش عمیقی از حفظ محیط زیست و اکوسیستم دریایی داشته باشند، اما شوربختانه امروز هجوم صنعت به حاشیه خلیج فارس سبب شده تا هرچه بندرنشینان رشته بودند، پنبه شود!
محمد نعمتی با اشاره به روایت هایی از آن زمان و رفتار مردم وجوامع محلی اظهار نمود: «در آن دوران، شیلاتی وجود نداشته که در امر صیادی دخالت کند و خود جوامع محلی به تجربه دریافته بودند که در فصل هایی باید زیستگاه های دریایی اجازه استراحت و بازیابی بدهند. در این بازه های زمانی، لنجداران لنج های خودرا "گپال" می کرده اند یعنی لنج را به خشکی می آورده اند تا کارهای تعمیراتی آنرا انجام دهند.»
وی افزود: «این کارهای تعمیراتی شامل اسکراب (پاکسازی) بدنه لنج از خزه ها و موجودات دریایی، زدن پیه گوسفند و جگر کوسه برای آب بندی و... بوده است. با ورود لنج های فایبر گلاس به عرصه دریانوردی و هزینه های تعمیر و نگهداری کمتر آن، اقبال به لنج های چوبی کمتر شده است.»
تشکیل تدریجی گورستان لنج ها
با صنعتی شدن دریانوردی و ساخت لنج های فایبرگلاس، ساخت و تعمیر لنج های چوبی سنتی سخت تر به نظر رسید. تا جایی که تعداد گلافان (سازندگان لنج سنتی) به حدی کم شد که لنجداران برای حفظ سرمایه ی کار خود گرفتار مشکل شدند. این مشکل در کنار وارداتی بودن مصالح اصلی ساخت لنج موجب شد تا لنجداری سنتی به شغلی پر دردسر تبدیل گردد.
نعمتی با برشمردن دلیلهای ایجاد منطقه ای به نام گورستان لنج ها اظهار داشت: «با توجه به قرارگرفتن خور محمدعامری در پایین دست آبراهه "کلات بوجیر"، در هنگام بارندگی حجم زیادی از آبرفت و گل و لای به این خور وارد می شده است که در زمان جذر کامل و ایجاد جریان های سطحی، لنج درون گل و لای فرو می رفته و به صورتی دفن می شده است. آمارهای محلی به مدفون شدن بیش از ۸۰ لنج در زیر گل و لای این خور اشاره می کند و همین موضوع موجب انتخاب نام گورستان لنج ها برای این منطقه شده است.»
این فعال گردشگری اضافه کرد: «البته برخی دیگر از لنج ها نیز به سبب از رده خارج شدن یا عدم صرفه اقتصادی تعمیرات آنها در این محل رها شده اند. حتی برخی لنج های سالم نیز به سبب هجوم ناگهانی تند بادهای محلی همچون لیمر، در این لنگرگاه طبیعی به گل می نشسته اند و به سبب هزینه های بالای خروج آنها، در همین محل رها می شده اند.»
گورستانی که آب می رود
برای دوستداران واقعی گردشگری، معرفی آثار و جاذبه ها این حوزه قدری ترسناک است! بااینکه ورود توریست و گردشگر سبب رونق اقتصادی منطقه می شود اما نمونه های زیادی از لطمه های فراوان به این آثار و محیط پیرامون آن نیز وجود دارد. از تاراج رفتن خاک سرخ جزیره هرمز تا جنگل های پر از زباله مازندران، از تخریب حوضچه های باداب سورت تا پاکوب شدن مراتع سرسبز سوباتان قسمتی از اثرات منفی گردشگری بوده است که این نگرانی در مورد گورستان لنج ها نیز وجود دارد.
راهنمای محلی گردشگری بخش دلوار با ابراز نگرانی از لطمه های زیادی که به این اثر وارد می شود به ایسنا اظهار داشت: «به دلیل گرانی چوب ساج، عده ای افراد سودجو به وسیله اره برقی در حال بریدن و بردن چوب های این لنج ها هستند. در بازدیدی که هفته گذشته از این منطقه داشتیم مشاهده کردیم که عرشه یکی از لنج ها را به صورت کامل برده اند. با ادامه دار شدن این رویه، تا ۵ سال آینده اثری به نام گورستان لنج ها روی زمین باقی نخواهد ماند!»
وی ادامه داد: «تا هفت سال پیش، آثار ۲۷ لنج در این منطقه روی سطح زمین موجود بوده که امروز این تعداد به کمتر از انگشتان دو دست رسیده که علت اصلی آن بردن تکه های چوب این لنج ها توسط افراد سودجو بوده است و بعضی از آنها نیز برای ایجاد زیستگاه درون دریا، به فروش رفته است.»
تهدید خرچنگ های بومی
نعمتی اشاره کرد: «علاوه بر لنج ها، نوعی از خرچنگ بومی به نام "خرچنگ ویالون زن" در این ناحیه جغرافیایی وجود دارد که زیستگاه آن در خاک ساحلی همین منطقه است و متاسفانه به سبب بی توجهی بعضی از مسافرین و حتی تور لیدرها، گرفتار تهدید شده اند. برای رفع این مساله نیز مسیر برای گذر گردشگران تعیین شده است اما متاسفانه به این مساله نیز بی توجهی می شود و امیدواریم سازمان میراث فرهنگی نسبت به آموزش راهنمایان گردشگری توجه بیشتری کند.»
وی توجه به گردشگری مسئولانه را ضروری دانست و افزود: «عدم توجه به گردشگری مسئولانه، سبب شده تا حجم زیادی از زباله و پسماند به منطقه وارد شود. جمع آوری این زباله ها با هزینه شخصی و با همکاری داوطلبان محلی انجام می شود اما به سبب ورود گردشگران و تولید زیاد زباله، حفظ پاکیزگی ساحل کاری طاقت فرسا است.»
چه باید کرد؟
بااینکه وظیفه ذاتی دستگاه های اجرائی، حفاظت و حراست در حوزه اختیارات خود است اما این امر بدون همکاری جامعه محلی میسر نخواهد شد. اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، سازمان بنادر و دریانوردی و دریابانی استان بوشهر می توانند با ایجاد کارگروهی مشترک و به اشتراک گذاری تجارب خود در عرصه های مختلف، ضمن حفاظت فیزیکی از منطقه، به رونق هرچه بیشتر آن کمک نمایند.
این فعال حوزه گردشگری راهکارهای خود جهت حفظ این اثر را این گونه ارائه می دهد: «یک میراث ناملموس ثبت شده در سازمان یونسکو، دانش لنج سازی و دریانوردی خلیج فارس است. در کنار آن سفرنامه های دریایی زیادی در این عرصه وجود دارد و آواها و نِیمه های دریایی از دیگر جاذبه های موجود این منطقه محسوب می شوند.»
او اظهار نمود: «با توجه به تبدیل گورستان لنج ها به منطقه ای گردشگری، عده ای از مالکین شخصی لنج ها نیز موافقت خود با باقی گذاشتن لنج ها در منطقه موافت کرده اند تا جامعه محلی از جنبه گردشگری آن منتفع شوند. همین طور به بخشداری دلوار پیشنهاد داده ایم تا با هزینه ی شخصی، کانکسی جهت حفاظت و نگهبانی از این لنج ها قرار دهیم و از نیروهای داوطلب بومی برای مراقبت از آن استفاده نمائیم.»
محمد نعمتی معتقد می باشد «این آیین ها و سنت ها، موجب جذب گردشگران و رونق اقتصادی منطقه می شود. باتوجه به تحقیقات انجام شده و سفرهایی که داشته ام، در هیچ نقطه ای از ایران چنین جاذبه ی گردشگری با این وسعت دیده نشده و به صورتی این یک اثر منحصر به فرد در سطح ملی و حتی جهانی است. تشویق جامعه محلی به حراست از این منطقه، بهترین راهکار حفظ این منطقه است. اگر جامعه محلی به درآمدی پایدار بوسیله گردشگری برسد، بهترین نگهبان برای آثار گردشگری خواهد بود. حتی می توان به بازسازی منطقه و ایجاد جاذبه های دیگر برای جذب توریست پرداخت.»
وی اشاره کرد: پیشنهاد دیگر، ثبت ملی این اثر در آثار ملی توسط سازمان میراث فرهنگی است. ثبت این اثر در کنار معرفی دانش دریانوردی و لنج سازی خلیج فارس که به نام سه استان جنوبی کشور ثبت جهانی شده می تواند سبب زنده نگه داشتن آیین های بومی شود.
جهاز شراعی از خور مدمری بارز کرده و سینه اش رو به دریای بی انتهاست. این دفعه، بارش فرهنگ و تمدن ایرانیه و می خواهد به دورترین کشورهای دنیا صادرش کنه. ایران متمدن باز هم می تونه...
*بادبان ها را جمع کنید. در خور محمدعامری پهلو می گیریم. آنجا قایق های باری کوچک به استقبالمان می آیند تا کشتی را خالی نماییم.
گزارش از: «حسین فیروزه»، خبرنگار ایسنا بوشهر
منبع: آثارنیوز
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب