خانه های تاریخی؛ آینه فرهنگ و تمدن ایرانی،
خانه یزدان پناه یادگاری از شکوه معماری قاجاری در دل قم
آثارنیوز: به گزارش آثارنیوز، قم یک پژوهشگر و مدرس دانشگاه اظهار داشت: خانه تاریخی یزدان پناه، یکی از بناهای برجسته باقیمانده از دوره قاجاریه، با قدمتی حدود 120 سال در قلب بافت قدیم قم قرار دارد و الان به عنوان یک رستوران سنتی مورد استفاده قرار می گیرد.
علی اکبر غلامی تابش، پژوهشگر و نویسنده کتاب «ابنیه سنتی قم» در گفت و گو با ایسنا اظهار داشت: خانه تاریخی یزدان پناه در خیابان باجک، کوچه ۱۱، پلاک ۹ و در نزدیکی گذر باغ پنبه واقع شده و از نظر معماری و تاریخی دارای ارزش بسیاری است. خانه یزدان پناه با مساحت ۸۸۴ مترمربع و زیربنای ۹۲۸ مترمربعی، یکی از خانه های بزرگ عصر قاجار شمرده می شود که دارای دو ورودی مجزا است. ورودی اصلی خانه دارای سردری بلند با طاق شلغمی آجری، چهار ستون سنگی مدور و تزئینات آجری و کاشی کاری کنگره ای است که به حیاط مرکزی راه دارد.
وی اضافه کرد: این خانه شامل مجموعه ای از اتاق های پنج دری در جبهه های مختلف، یک شاهنشین با ستون های سنگی، و پلکان سنگی منتهی به ایوان اصلی است. برجسته ترین بخش این بنا، اتاق پنج دری در جبهه شمال غربی است که با کرسی چینی مرتفع تر، ستون های سنگی حجاری شده و تزئینات قاب بندی، جلوه ای خاص به ساختمان داده است.
غلامی تابش اظهار داشت: زیرزمین خانه، که در بخش جنوب غربی قرار دارد، با پوشش های کلیل یکدست و ستون های سنگی یکپارچه، فضایی خنک برای روزهای گرم تابستان فراهم می کرده است. این زیرزمین شامل مطبخ، انباری، آب انبار و سرداب بوده که در گذشته برای ذخیره آب و نگهداری مواد غذایی مورد استفاده قرار می گرفتند.
مرمت و تغییر کاربری خانه
وی افزود: در طول سالیان، تغییراتی در ساختار این بنا انجام شده است؛ همچون واگذاری تعدادی از اتاق های جبهه غربی به همسایگان که منجر به تغییراتی در پلان اصلی شده است. با این وجود، خانه یزدان پناه بازهم اصالت خودرا حفظ نموده و در اواخر سال ۱۳۸۲ با تملک سازمان میراث فرهنگی، تحت مرمت و بازسازی قرار گرفت. هم اکنون، این بنای تاریخی به یک رستوران سنتی تبدیل گشته و علاوه بر حفظ هویت معماری گذشته، پذیرای گردشگران و علاقمندان به تاریخ و فرهنگ قاجاری است.
حیاط مرکزی در معماری سنتی قم
غلامی تابش با اعلان اینکه معماری سنتی قم همیشه بدنبال ایجاد فضایی متعادل بین عملکرد، اقلیم، و فرهنگ بوده است، عنوان کرد: یکی از بارزترین خاصیت های این معماری، حیاط مرکزی است که علاوه بر نقش ساختاری در سازماندهی فضاهای خانه، تأثیر به سزایی در آسایش حرارتی، تعاملات اجتماعی و حفظ حریم شخصی دارد.
وی با اعلان اینکه حیاط مرکزی عنصر اصلی معماری در خانه های سنتی مناطق گرم و خشک مانند؛ قم، کاشان، یزد، اصفهان شمرده می شود، اظهار داشت: نظم هندسی و تقارن، وجود حوض آب و باغچه، ایوان ها و رواق ها و کنترل اقلیمی از خاصیت های حیاط مرکزی است.
این پژوهشگر، با اعلان اینکه اغلب حیاط ها برمبنای یک طرح محوری و متقارن طراحی شده اند، اشاره کرد: حوض مرکزی علاوه بر زیبایی، در خنک سازی هوای محیط بوسیله تبخیر مؤثر است، باغچه ها با درختان سایه انداز و گیاهان معطر به کیفیت زیستی فضا می افزایند.
غلامی تابش اضافه کرد: ایوان ها و رواق ها فضاهای نیمه باز که اطراف حیاط را دربر می گیرند و نقش انتقال بین فضای باز و بسته را ایفا می کنند؛ همین طور طراحی حیاط سبب ایجاد کوران طبیعی، کاهش شدت گرما در تابستان و حفظ گرمای داخلی در زمستان می شود.
تفکیک حیاط اندرونی و بیرونی
وی با اعلان اینکه خانه های تاریخی قم، خصوصاً در دوره قاجار، به دو حیاط مستقل تقسیم می شدند که هرکدام عملکرد و هویت خاصی داشتند، اضافه کرد: حیاط اندرونی فضای خصوصی خانه محسوب می شد و فقط اعضاء خانواده، خصوصاً زنان، به آن دسترسی داشتند؛ ارتباط با فضاهای مسکونی اصلی مانند؛ اتاق های خواب، مطبخ (آشپزخانه) و بخش های خدماتی، داشتن امنیت و محصوریت، کارکرد اقلیمی و زیستی و تزئینات و معماری مجلل تر نسبت به حیاط بیرونی از خاصیت های این حیاط است.
غلامی تابش اظهار داشت: حیاط بیرونی بیشتر برای پذیرایی از میهمانان و انجام کارهای رسمی و تجاری مورد استفاده قرار می گرفت؛ قرارگیری در مجاورت ورودی اصلی خانه برای ممانعت از ورود افراد غریبه به فضای خصوصی، اتاق های پذیرایی (شاه نشین)، مهمانخانه، و دفاتر اداری و تزئینات و معماری ساده تر نسبت به حیاط اندرونی از خاصیت های این حیاط است.
این پژوهشگر با تأکید بر تأثیر تفکیک فضایی بر ساختار اجتماعی و فرهنگی، تصریح کرد: تفکیک دو حیاط از اصول معماری اسلامی و سنتی قم بود که به حفظ حریم زنان و خانواده کمک می کرد؛ همین طور ایجاد سلسله مراتب فضایی یعنی دسترسی به فضاها بصورت لایه لایه و برمبنای موقعیت اجتماعی و جنسیتی را ممکن می کرد.
وی نمونه های شاخص معماری دوحیاطی در قم را مورد توجه قرار داد و اظهار داشت: خانه پزدان پناه، خانه شاکری، خانه رهبری نمونه ای از خانه های دوحیاطی، دارای حیاط اندرونی مجزا از حیاط بیرونی هستند.
این مدرس دانشگاه در آخر اظهار داشت: حیاط مرکزی و تفکیک اندرونی و بیرونی نه فقط نقش برجسته ی در سازگاری معماری سنتی با اقلیم قم داشت، بلکه بیان کننده نظام فرهنگی و اجتماعی مردم قم بود. این نوع طراحی، تلفیقی از عملکردگرایی، زیبایی شناسی، و رعایت اصول حریم شخصی را ارائه می داد که تا به امروز نیز در معماری سنتی و نوین مورد توجه قرار دارد.
منبع: آثارنیوز
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب