گزارش،
شکوفایی معماری سلجوقی در برج های خرقان آوج
آثارنیوز: قزوین برج های خرقان، برج هایی با آجر هستند که شکوفایی معماری سلجوقی را نشان می دهند، در این گزارش به معرفی برج های دوقلوی خرقان که یکی دیگر از جاذبه های گردشگری استان قزوین است، پرداخته ایم.
برج های خرقان، در یک کیلومتری روستای حصار ولی عصر در شهرستان آوج استان قزوین واقع شده که یادگار دوره سلجوقی در قزوین است. این برج ها در ۲۳ خرداد ۱۳۵۶ به شماره ۱۳۹۵ در آثار ملی ایران به ثبت رسید و امروز بازدید آن برای عموم آزاد است.
برج های خرقان در محوطه وسیعی به فاصله کمی از یکدیگر قرار گرفته اند، مسافت دو برج با یکدیگر ۲۹ متر است. برج های دوقلویی که مانند بسیاری دوقلوهای دیگر شباهت های به هم فراوانی دارند و تنها تفاوتشان اینست که برج شرقی، قدیمی تر از برج غربی و نزدیک به ۲۶ سال بزرگ تر است.
این برج ها که در کنار قبرستان ۱۰۰۰ ساله روستای حصار ولی عصر قرار دارند؛ از معدود بناهای ایرانی و اسلامی هستند که علت ساخت آنها به صورت دقیق معلوم نیست اما تاریخ نگاران می گویند، مفسران جهانی در مورد این برج ها تحقیقات انجام داده و مقالاتی نوشتند بعنوان مثال دیوید استروناخ و کایلر یانگ در سال ۱۹۶۶ در مقاله ای به نام «سه آرامگاه برجی از دوره سلجوقی» به معرفی این برج ها پرداخته اند.
ناگفته هایی از برج خرقان
دلیل ساخت این دو برج در این مکان و نام سازنده آنها مشخص نیست؛ اما بر مبنای کتیبه های موجود، سازنده آنرا شخصی به نام کمال الملک زنجانی می دانند. این فرضیه وجود دارد که خرقان در زمان سلجوقیان چراگاه دام های قبایل ترک بوده است و رؤسای قبایل در این برج ها دفن می شدند.
در برج های خرقان مقبره هایی با ضریح های منبت کاری شده وجود دارد که متعلق به افرادی با نامهای «ابوسعید بیجار پسر سعد» و «ابومنصور ایلتای تیتکین» است.
تا اوایل دهه ۱۳۴۰ تصور می شد که این دو بنا آرامگاه دو امامزاده به نامهای حدیده خاتون و محمد از فرزندان امام موسی بن جعفر (ع) باشد؛ اما با بررسی های بعدی مشخص شد که دو ترک سلجوقی در این بناها دفن شده اند.
جزئیات معماری برج های خرقان
آجرکاری برج های خرقان الهام گرفته از هنر دوره سامانی و آل بویه است. در طول قرن های چهارم و پنجم، بیشتر برج های شمال ایران با نقشه دایره ساخته می شدند اما برج های خرقان در آن زمان ساختارشکن شدند و به شکل پلان هشت ضلعی طراحی و اجرا شدند.
معماری برج شرقی خرقان
برج شرقی که قدیمی تر از برج غربی است، در سال ۴۶۰ هجری قمری با ارتفاعی بالغ بر ۱۲متر و با پلان هشت ضلعی ساخته شد. در کنار هر ضلع این برج، نیم ستون هایی دیده می شود که تعداد آن هفت و نیم ستون است و قطری معادل با ۹۵ سانتی متر دارد. در برج شرقی برج های خرقان دو نیم ستون دیگر هم دیده می شود که قطری برابر با ۱۴۰ سانتی متر دارند.
در این دو نیم ستون بزرگ تر، پله های مارپیچی تعبیه شده است. برای رسیدن به راه پله ها باید از در مستطیلی شکل کوتاهی عبور کرد که در داخل اتاق مقبره قرار دارد. تعداد پله های هر راه پله ۲۲ عدد است.
ساختمان برج های خرقان با آجرهای ساده به ضخامت ۶۰ سانتی متر ساخته شده، سپس روی آن پوششی تزیینی با آجر به ضخامت ۲۱ سانتی متر اجرا شده است. که متاسفانه در زلزله سال ۱۳۸۱ بخشی از گنبدهای خارجی این بنا تخریب شد اما بخش داخلی گنبد سالم می باشد.
با عنایت به ویژگی های تاریخی برج میتوان اظهار داشت که این بنا اولین گنبد دو پوسته قرن پنجم هجری است.
معماری برج غربی خرقان
برج غربی در سال ۴۸۶ هجری قمری با ارتفاع ۱۳ متر ساخته شد. این برج حدود ۵۵ سانتی متر بلندتر از برج شرقی است و شامل هفت ستون با قطر ۹۵ سانتی متر و یک ستون با قطر ۱۳۳ سانتی متر است. در این تک ستون، راه پله های مارپیچی قرار دارد و در بالای آن پنجره ای مستطیلی شکل با قوس جناغی در پوشش خارجی گنبد تعبیه شده است که نور راه پله را تأمین می کند.
تزیینات به کار گرفته شده در برج های دوقلوی خرقان
در این بنا بالغ بر ۳۰ نقش مختلف مانند حصیری، جناغی، خفته راسته، گره مربع سرمه دان، مربع پای باریک و چهارترنجی استفاده شده است. تزیینات این برج ها نشان از آن دارد که در دوره ساسانی کلیه تزئینات روی گچ انجام می شده و سپس در کارهای آجری این تزیینات وارد شده است.
تزئینات قابل توجهی در برج شرقی این بنا یده می شود. تزیینات اضلاع برج شرقی از زیر ساقه گنبد شروع می شود. قاب سازی های تزئینی از دیگر خصوصیات تزئینات در برج های خرقان است. همینطور در بعضی از قسمت های این برج تزئینات به شکل برجسته انجام شده است.
نقاشی ها از مهم ترین تزئینات این سازه به شمار می روند. طاووس نر با چتری بشکل بادبزن و درخت انار با دو پرنده، گوشه ای از عناصر این نقاشی ها هستند. از تزئینات سطح داخلی گنبد هم میتوان به نقوش تزئینی با ترکیبی از خط کوفی اشاره نمود که در کادرهایی با رنگ سبز و آبی بوجود آمده اند.
ضلع سردر ورودی برج شامل کتیبه ای با این مضمون «به تاریخ سنه ستین و اربعمائه (۴۶۰) عمل محمدبن مکرالزنجانی القبه» است.
آجرکاری برج ها شامل استفاده از تکه های کوچک آجرهای چهارگوش است که منجر به ایجاد فضاهای خوش نقشی در متن آجرکاری ها شده اند. ضلعی که وسط برج شرقی قرار دارد، از نظر تزئینات با سایر ضلع ها و همچنین ضلع در ارتباط با در ورودی، اختلاف دارد. در اینجا هنرمند برای نمایش ارتفاع بیشتر قسمت سردر، از عرض چارچوب کاسته و بین ستون های مدور و رگه آجر برجسته چارچوب، فاصله بوجود آورده است.
اما تزئینات در برج غربی چگونه است؟
برج غربی دارای تزئینات آجری است و دیوارهای داخلی آن با آجرچینی ساده پوشیده شده اند و فاقد پوشش گچی و نقاشی دیواری هستند. گنبد دارای رگه های برجسته آجری است و در حاشیه آن میتوان شاهد نقوش هندسی بود که زیر آنها کتیبه ای قرآنی به خط کوفی دیده می شود.
ضریح داخل این برج هم اندازه برج قدیمی است تزئیناتی در آن دیده نشده است اما در حاشیه بالای آن نام ۱۲ امام با خط نسخ خطاطی شده است. از نظر تزئینی، بنای برج غربی خرقان در مقایسه با برج شرقی، اختلاف های قابل ملاحظه ای دارد که بیشتر در ارتباط با نماسازی ضلع ها و سردر و همینطور ورودی هستند.
حاشیه این قوس های تزیینی در همه ضلع ها جز دو ضلع، ساده بوده و در ضلع های دوم و هشتم با آجرکاری برجسته ظریفی همراه می باشد.
برج های خرقان کجاست؟
برج های خرقان در یک کیلومتری روستای حصار ولی عصر، از توابع دهستان خرقان غربی در شهرستان آوج استان قزوین قرار دارند. این سازه های تاریخی را می توانید در ۳۲ کیلومتری جاده قزوین- همدان پیدا کنید.
به گزارش آثارنیوز به نقل از ایسنا، در ایام آینده به شکل مفصل به معرفی سایر آثار تاریخی استان قزوین، بعضی از مشاهیر قزوینی، غذاها و شیرینی های سنتی و اصیل این خطه می پردازیم.
منبع: asarnews.ir
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب