عیلام یا ایلام؟
به گزارش آثارنیوز، تمدن عیلام/ ایلام بیشتر از پنج هزار سال پیش در ایران حکمرانی می کرد و بسیار بر اقوام همسایه و تمدن های بعد از خود، بخصوص هخامنشی ها و مشخصا در دوره کوروش بزرگ و داریوش اول تاثیر داشت. محققان و باستان شناسان هم تاکنون به بقایای فرهنگی و تاریخی قابل توجهی از این دوره تاریخی دست یافته اند. با این حال، اختلاف نظرهایی در رابطه با معنا، ریشه و شکل نگارش نام عیلام/ ایلام وجود دارد.
به گزارش آثارنیوز به نقل از ایسنا، در رابطه با این اختلاف نظر مقاله ها و یادداشت های بسیاری نوشته شده است. رضا مرادی غیاث آبادی، پژوهشگر و نویسندهٔ کتاب هایی در زمینهٔ باستان شناسی، اخترباستان شناسی و گاه شماری در اینباره گفته است: «در سالهای اخیر دیده می شود که بعضی از محققان و نویسندگان، نام کشور و تمدن «عیلام» را به شکل «ایلام» می نویسند. اما هر قدر کوشش می کنم، نمی توانم خویش را متقاعد کنم که املای سنتی و شناخته شدهٔ یک نام را به نفع املا پیشنهادی و جدیدی کنار بگذارم که علل قانع کننده ای برای آن وجود ندارد. پیشنهاددهندگان اعتقاد دارند که چون در زبان فارسی حرف و آوای «ع» نداریم، پس می باید «عیلام» را به شکل «ایلام» نوشت.
مهرداد ملک زاده، دیرینه شناس هم در مقاله ای که در شماره ۲۷ نشریه چامه در دی و بهمن ماه ۱۴۰۱ انتشار یافته، در رابطه با نگارش صحیح عیلام/ ایلام به بخشی از گفت وگوهای چند سال پیش در رابطه با عیلام/ ایلام با دکتر عبدالمجید ارفعی، پژوهشگر و متخصص زبان های باستانی عیلامی و اکدی پرداخته و در شرح نگارش درست آن نوشته است:
«آقای دکتر عبدالمجید ارفعی درباره‌ی نگارش صحیح واژه‌ی ایلام می گویند:
«ایلام» را نباید با «ع» نوشت، بلکه باید با «الف» نوشت، چونکه در زبان ایلامی «ع» نداریم. در میان النهرین تلفظ حرف «ع» که از گلو خارج می شود از حدود ۲۲۰۰ پیش از میلاد ازبین می رود و تبدیل به یکی از الف ها می شود. وقتی یهودی ها از سرزمین خودشان به بین النهرین کوچ داده می شوند این ها با فرهنگ بابل و بین النهرین و ایلام آشنا می شوند و می آیند ایلام را با حرف «ع» می نویسند و این ایلام که با «ع» نوشتند سبب برداشت های نادرستی در تاریخ زبان شناسی شده است. مثلا در سال ۱۹۳۱ میلادی یک استاد یهودی و آمریکایی مقاله ای درباره‌ی کلمه ایلام که برگرفته از فعلی مشابه عربی «اعلی یعلو» ـ که یک صورت اسمی ناشناخته است ـ چاپ می کند، اما در شماره‌ی بعد همین مجله، استاد دیگری به او جواب می دهد که برداشت شما اشتباه است و نمی تواند هم ریشه‌ی کلمه «اعلی یعلو» باشد.
در میان مردم دنیا قانونی وجود دارد که هیچ قومی در دنیا نیست که اسم قوم خودش را از صورت ناشناخته ای از زبان بیگانه بگیرد. در واقع هر قومی نام خودش را از زبان خودش نامگذاری می کند. من که در ایران هستم، فرض کنید کُرد باشم پس نمی آیم یک کلمه انگلیسی را بردارم بر قوم خودم اطلاق کنم. حتی کشورهایی که مستعمره شدند. فرض کنید در تاجیکستان امروزی یا سرزمین قفقاز که زمانی جزو ایران بزرگ بودند مردمشان نمی آیند اسم قوم خودشان را از یک کلمه روسی بگذارند، امکان ندارد. چطور امکان دارد قومی که در گذر تاریخ نزدیک ۳۰۰۰ سال دوام داشته است، اسم قوم خودش را از یک واژه‌ی ناشناخته زبان دیگری برخودش بگذارد، ازاین رو وقتی می نویسیم عیلام، توهینی به ایلامی ها می نماییم که آمدند اسم خودشان را از واژه های زبان دیگر انتخاب کردند.»
نظر استاد ارفعی بر دو رکن به شرح زیر استوار است:
الف) «در زبان ایلامی «ع» نداریم. در میان النهرین تلفظ حرف «ع» که از گلو خارج می شود از حدود ۲۲۰۰ پیش از میلاد ازبین می رود و تبدیل به یکی از الف ها می شود. وقتی یهودی ها از سرزمین خودشان به بین النهرین کوچ داده می شوند این ها با فرهنگ بابل و بین النهرین و ایلام آشنا می شوند و می آیند ایلام را با حرف «ع» می نویسند و این ایلام که با «ع» نوشتند سبب برداشت های نادرستی در تاریخ زبان شناسی شده است. مثلاً در سال ۱۹۳۱ یک استاد یهودی و آمریکایی مقاله ای در رابطه با کلمه ایلام که برگرفته از فعلی مشابه عربی «اعلی یعلو» ـ که یک صورت اسمی ناشناخته است ـ چاپ می کند، اما در شماره بعد همین مجله، استاد دیگری به او جواب می دهد که برداشت شما اشتباه است و نمی تواند هم ریشه کلمه اعلی یعلو باشد».
ب) «در بین مردم دنیا قانونی وجود دارد که هیچ قومی در دنیا نیست که اسم قوم خودش را از صورت ناشناخته ای از زبان بیگانه بگیرد. در واقع هر قومی نام خودش را از زبان خودش نام گذاری می کند. من که در ایران هستم، فرض کنید کُرد باشم پس نمی آیم یک کلمه انگلیسی را بردارم بر قوم خودم اطلاق کنم. حتی کشورهایی که مستعمره شدند. فرض کنید در تاجیکستان امروزی یا سرزمین قفقاز که زمانی جزو ایران بزرگ بودند مردمشان نمی آیند اسم قوم خودشان را از یک کلمه روسی بگذارند، امکان ندارد. چطور امکان دارد قومی که در گذر تاریخ نزدیک ۳۰۰۰ سال دوام داشته است، اسم قوم خودش را از یک واژه ناشناخته زبان دیگری برخودش بگذارد، ازاین رو وقتی می نویسیم عیلام، توهینی به ایلامی ها می نماییم که آمدند اسم خودشان را از واژه های زبان دیگر انتخاب کردند»
اجازه می خواهم اول به «ب» پاسخ گویم، تا پسان تر به «الف» برسیم...
ببینیم آیا استاد ارفعی در اینباره درست فرموده اند که: «در بین مردم دنیا قانونی وجود دارد که هیچ قومی در دنیا نیست که اسم قوم خودش را از صورت ناشناخته ای از زبان بیگانه بگیرد» (؟)، قانونی البته وجود ندارد اما تاریخ و هم عرف بین الملل مواردی خیلی از نقض این «منطق» را نشان داده است بدین ترتیب لابد درباره‌ی نام بین المللی کشور دویچلند (Deutschland) که نزد تمام دیگر مردم دنیا ژرمنی (Germany) است و ما ایرانیان هم آنرا سنتاً آلمان می گوییم منطقی دیگر حکم فرما باشد؟ که نیست! این چیزها منطق بردار و قانونمند نیست بلکه تابع شرایط بسیار پیچیده‌ی تاریخی و فرهنگی است؛ آلمان از آن جهت نزد ما آلمان است و دویچلند و یا ژرمنی نیست که ما از راه زبان فرانسه با آن کشور آشنا شدیم و فرانسویان هم چون از میان آلمانی ها نخست آلمان ها را شناخته بودند سرزمین همه‌ی «آلمانی ها» را آلمان نامیدند. انگلیسی ها بگونه ای دیگر و نام ژرمنی پدید آمد؛ هم اکنون در خود آلمان هم زمانیکه کالایی تولید می کنند بی آن که احساس توهین و یا تحقیر کنند می نویسند Made in Germany و در سازمان ملل متحد هم تابلوی جلوی گروه نمایندگان آلمان نوشته شده Germany؛ کشور لهستان نزد ما ایرانی ها (و ترکان عثمانی) لهستان نام دارد و هیچ لهستانی از این مورد احساس توهین و تحقیر نمی کند و بر سر در سفارتحانه‌ی لهستان هم همین را نوشته اند، درحالی لهستان در زبان لهستانی پولسکا (Polska) و در عرف بین الملل پولند (Poland) است، چرا ما لهستان می گوییم و نه پولسکا یا پولند، چون نام لهستان را از لهستانی ها نیاموخته ایم از عثمانی گرفته ایم؛ چرا به مجارستان، مجارستان می گوییم و نه به مجاری (Magyarország) و نه به عرف بین المللی (Hungary) چون این نام رو هم از ترکان عثمانی به وام ستانده ایم؛ در عرف بین الملل و در سنت زبانی جهان غرب آن قلمرو بزرگ تاریخی و فرهنگی در مشرق ایران، هند نام دارد، در متون بین المللی و متأثر از انگلیسی: ایندیا (India) در آلمانی: Indien در فرانسه Inde در حالیکه نام «هند» ی و رسمی هند، بهارات گانراجیا (Bharat Ganrajya) است، بر سر در همه‌ی سفارتخانه های «کشور جمهوری هندوستان» در سراسر دنیا نام «هند» وجود دارد و این ابداً باعث تحقیر و تخفیف و یا توهین هندیان و هندوستان نیست! چرا هند که همیشه بهارات نام داشته، نزد همه‌ی دیگر ملل دنیا «بهارات» نیست و هند است؟ چون غربیان امروزی نام هند را از نه از هندیان، بلکه از یونانیان گرفته اند، و یونانیان باستان هم چون از راه ایران و زبان های ایرانی با هند آشنایی پیدا کرده بودند، هند را به نام ایرانی آن شناختند و ایندیا (Ινδία) نامیدندش؛ همه‌ی این شکل ها البته هیچ ربطی به بهارات ندارند، بلکه هند نام خود را از همسایه‌ی فرهنگ مندش (ایران) گرفته؛ همسایه ای که دیرزمانی می توانست بر سنت زبانی جهانی تاثیر بگذارد و این، هم نقض منطق استاد ارفعی است (یعنی ملت بزرگ هند نام معروف و مشهور خویش را از ایرانی ها گرفته اند) و هم ابداً برای هندیان باعث تحقیر و توهین نیست.
بدین سان زمانیکه می دانیم عیلامیان هیچگاه خویش را عیلامی نمی نامیدند بلکه به سرزمین خود «هل تمتی» می گفتند باید دریابیم که اینجا هم روندی مشابه وجود دارد. ما در زبان فارسی نام عیلام را از عیلامیان نشنیده و نیاموخته و نگرفته ایم. ما نام عیلام را به واسطه‌ی زبان عبری و از طریق ترجمه های کهنه و نوی عربی و فارسی تورات به وام ستانده ایم و اصولاً عبری که ما از آن وام گرفته ایم این نام «عیلام» است و در ترجمه های عربی و فارسی هم «عیلام» است؛ راه رسیدن نام عیلام به زبان فارسی نو راهی عیلامی (با «ع») است و نه راه عیلامی (هل تمتی یایی!).
در جواب الف) و در مورد نکته نخست استاد ارفعی حتما و حتما درست می فرمایند که: «در زبان ایلامی [آوای] «ع» نداریم» (توجه بفرمایید: آوای «ع» چون خود «ع» / عین که یکی از حروف الفبای عربی است و اساسا در «زبان» ایلامی/ عیلامی حرف عین عربی وجود نداشته است! چنین دقت هایی مد نظر باید باشد که درنظر استاد ارفعی مفقود و مغفول و ناموجود است!) اما باید توجه کرد که اساساً این که آیا در زبان عیلامی آوای «ع» داریم یا نداریم ربطی به سنت و تاریخچه‌ی راه پیدا کردن شکل نگارشی «عیلام» به زبان و خط فارسی ندارد، برای ورود «عیلام» همچون نام آن تمدن و فرهنگ نیمه‌ی غربی و جنوب غربی فلات ایران به گنجینه‌ی واژگان و رسم الخط فارسی نو (فارسی کنونی ما)، ایرانی ها و فارسی زبانان نرفتند و نام آن تمدن و فرهنگ را از همان مردم نشنیدند و نیاموختند و به وام نگرفتند، شکل نگارشی و نام «عیلام» از راهی دیگر وارد زبان فارسی نو شده است، راهی تاریخی و فرهنگی و نه راهی زبان شناختی، پیچیدگی های زبان شناختی وجود و یا عدم وجود «ع» در زبان عیلامی هر چه می خواهد باشد، باشد، ما نام عیلام را از عیلامیان به وام نگرفته ایم، ما نام «عیلام» را از روی شکل موجود در رسم الخط عربی ترجمه های فارسی و عربی تورات و از اصل عبری (که «ع» داشته و دارد) رونویسی کرده ایم، اصل توراتی «عیلام» هم خود برگرفته از شکل رایج در زبان اکدی بوده است، درست مانند مورد هند که ایرانی ها (و سپس یونانیان) باعث نامزد شدن بهارات/ هندوستان به «هند» شدند، در اینجا هم اکدیان (و سپس عبرانیان) باعث نامزد شدن هل تمتی/ عیلام به «عیلام» شدند و همان گونه که هندیان از این بابت توهین و تحقیر و تحفیفی احساس نمی کنند، چون که نامی سنتی و فرهنگی ایرانی دارند عیلامیان هم (اگر امروز بودند) توهین و تحقیر و تحفیفی احساس نمی کردند که نامی سنتی و فرهنگی اکدی بر آنهاست.»
منبع: آثارنیوز
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب