نگاهی به معماری كهن ایران زمین، ۵
خانه امین التجار عمارتی باشکوه در اصفهان
آثارنیوز: به گزارش آثارنیوز، اصفهان جبهه‌ی شمالی خانه‌ی قاجاری امین التجار اصفهان، تنها بخش از این خانه است که در جریان راه اندازی خیابان عبدالرزاق در امان ماند و پس از خریداری توسط اداره فرهنگ و هنر سابق، کاربری های مختلفی به آن داده شد و الان در اختیار اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی این استان قرار دارد.
در بخش اول گفت و گوی ایسنا با محسن بهزاد، پژوهشگر معماری ایرانی و فرزند زنده یاد استاد علی بهزاد، او ابتدا به راه اندازی خیابان جمال الدین عبدالرزاق و تخریب بناهای تاریخی ازجمله جبهه های غربی، شرقی و جنوبی خانه‌ی امین التجار اشاره و بیان کرد که جبهه‌ی شمالی این بنا از این تخریب در امان ماند. او سپس به توضیح درباره‌ی موقعیت جغرافیایی و دسترسی های اولیه‌ی خانه‌ی امین التجار پرداخت و ضمن نام بردن از بناهایی که در نزدیکی خانه‌ی امین التجار قرار داشتند، به توصیف بخشی ار معماری و تزئینات این خانه اشاره نمود و آنرا به تفصیل توضیح داد.
اما در بخش دومِ گفت و گوی محسن بهزاد، نواده‌ی استاد محب علی بیک الله با ایسنا، او توضیحات خود درباره‌ی خانه امین التجار را کامل کرد و چنین افزود: دو عدد ستون ها بصورت تکی در وسط ایوان و در زیر تاج سقف که به سنتوری نیز مشهور است و از نوع منحنی نیم دایره است و ۴ ستون دیگر بصورت جفتی (دو جفت) درست در امتداد جرزهای باربر تالار شاه نشین و محل شکستن سقف (اختلاف ارتفاع) قرار گرفته که هر ۶ ستون علاوه بر نقش زیبایی، نقش ایستانی نیز دارند و هسته‌ی آنها از چوب و بر روی چوب ها میخ کوبی و الیاف گیاهی پیچیده شده تا موجب گیرش گچ به چوب شود.
این پژوهشگر معماری ایرانی افزود: تزئینات کتیبه و تاج از انتهای ضلع غربی عرصه شروع شده و با بوجودآوردن گیلوئی ربع دایره (محدب) به ستون های جفتی رسیده و ازآنجا به سبب اختلاف ارتفاع سقف ایوان در امتداد عمودی ستون ها به بالا رفته، و با حرکت افقی مجدد به ستون های تکی رسیده و ازآنجا تاج نیم دایره یا سنتوری منحنی را دور زده و بعد از قرینه سازی به انتهای ضلع شرقی بنا ختم می شود.
بهزاد بیان کرد: تزئین این گیلوئی بعد از ایجاد سه نوع کادربندی تکراری گچ بری برجسته داخل آن با برگ و گل روز (سرخ) بصورت لکه انجام شده و در تاج علاوه بر کادرهای مذکور، دو کادربندی دیگر که یکی برگ تکراری و دیگری زنجیر بافتنی سه رشته است، تاج را دور زده و متن را برای گچ بری کلوخه با گل سرخ و برگ و اسلیمی آماده ساخته که در مرکز آن کادر دایره ای ایجادشده و داخل آن با بافت حصیری خفته راسته، منحنی به بیرون گچ بری برجسته شده است.
او توضیح داد که بر روی لبه بام و بالا کتیبه و تاج در سرتاسر ایوان و لبه های عمودی آن شیر سر چوبی قرارگرفته که بمنظور باران گیری، سایه اندازی و تزئین و تثبیت لبه بام استفاده شده که شامل یکسری اتصالات چوبی بوده و به طرف پشت بام دارای شیب است و روی آنرا با مواد مختلف آب بندی می کنند.
این معمار اصفهانی اظهار داشت: از شیر سر، در ساختمان های دوره صفوی نظیر چهل ستون، عالی قاپو، هشت بهشت و در خانه های دوره قاجار اصفهان نظیر قزوینی ها، کدخدا (آقابزرگ) و غیره استفاده شده است. تزئینات گچ بری و ساخت ستون های مدور با سرستون های برگی با دوریسی (یونانی) و نیز ستون هایی با تنه پیچشی به عمارت های دوره قاجار نوعی زیبایی فرنگی مأبانه و جدید داده است.
فرزند ارشد زنده یاد استاد علی بهزاد در توضیح ستون های جفتی این خانه‌ی قاجاری چنین بیان کرد: ستون های جفتی این بنا هرکدام در کف ایوان بصورت مشترک(چسبیده به هم) آغاز می شود، و در ارتفاع ۲۰ سانتی متر از هم جدا و مجدداً در قسمت فوقانی زیرستون به هم وصل شده و از روی پایه ستون یا پاسنگ، محور ستون دارای مارپیچ یا پیچ تا زیر سرستون است که دو ستون مجاور بصورت قرینه اجراشده و حکایت از پیچش دو گیاه کنگر و اُکانتوس و در دو کادر کنار هم تا زیر سرستون دارد که برگرفته از ستون سازی در معماری دوره رنسانس است.
بهزاد افزود: در آن دوره ۵ نوع سبک ستون رایج است. توسکان، دوریک، ایونیک، کورینتی، و ترکیبی که هر سبکی دارای سرستون خاص خود است. معماری رنسانس به لحاظ سبکی بعد از گوتیک و بیش از باروک جای گرفته که ابتدا در فلورانس به عنوان پدیده ای نوظهور و پس ازآن شهرهای ایتالیا، فرانسه، آلمان، انگلستان، روسیه و غیره را فراگرفت و بین سالهای ۱۴۰۰ تا ۱۵۰۰ میلادی روی داد و تا ۱۵۲۰ نیز ادامه داشت که به رنسانس متعالی مشهور شد.
این بنازاده و معمارزاده‌ی اصفهانی افزود: این جفت ستون به سبک کورینتی است که سرستون آنها گیلوئی ندارد و بجای آن دارای یک حاشیه گچ بری و سه غلاف است که پس ازآن سرستون چهارگوش مستطیلی مشابه سنگی قرارگرفته که در ضلع بزرگ آن دو پیش زدگی و در ضلع کوچک آن یک پیش زدگی به شکل نیم دایره دارد که در زیر هر یک از آنها و در چهارگوش زیر آن برگ گنگررُس گچ بری شده است.
او اظهار داشت: ستون های تکی که دارای پایه زیرستون بلندتر از ستون های جفتی است به شکل گلدان نقش بسته که بر بدنه‌ی آن کنده کاری های گاو و گو برگ و زنجیره و تلفیق چدنی کارشده است، و دارای ۷ مقطع محدب و مقعر متفاوت می باشد که پس ازآن پیچ وواپیچ شروع شده و با عبور از داخل هم بصورت بافت، کادرهایی دارای طرح دانه تسبیح را جهت گچ بری برجسته کلوخه به وجود آورده است که در آن نقشی مانند زنگوله و گل سرخ واقع گرایانه و غنچه مزین ساخته و تا زیر سرستون ادامه دارد. پس ازآن سرستون بصورت کمربند ۸ ضلعی درآمده و بر آن تخته هشت پر فرار گرفته که یکی نَه یکی دارای آویز دایره ای شکل با حلقه های زیاد است، و مجدداً بر فرار آن با ارتفاع کمی بالشتکی افقی با گوشه های پخ خورده قرار دارد که آن هم در چهارگوشش دارای آویز است. نیمی از تخته آخری سرستون از کتیبه گیلوئی و تاج بیرون زده است و بصورت جدا از آنها خودنمایی می کند.
او یادآوری کرد: بالشتک انتهایی که در زیر آن به گچ بری های کلوخه، گل برگ رز مزین شده با پیچ های زیرین تطبیق پیداکرده است. این دو ستون تکی به سبک ترکیبی (ایونیک و کورینتی) شکل گرفته است. در طراحی ستون های دوره رنسانس، رعایت تناسب ارتفاع به قطر جزئی لاینفک است و نسبت ارتفاع به قطر آنها در کورینتی ۱۰ به یک و ستون های ترکیبی ۱۲ به یک است. سرستون ها در این بنا فقط بمنظور تزئین بکار رفته استف درصورتی که در معماری ایرانی سرستون ها که زیر طاق یا تیرهای باربر و لنگه طاق ها قرار می گیرند برای ایجاد سطح اتکا بیشتر بصورت عملکرد سازه ای و در بعضی موارد بمنظور تزئین یا تلفیق این دو تولید شده اند.
بهزاد توضیح داد: سرستون ها از جنس های مختلف نظیر سنگ مانند سرستون ها تخت جمشید و شبستان های مساجد جامع عباسی، آقانور و صفا در اصفهان(چوب) سرستون های هشت بهشت، چهل ستون و عالی قاپو(بتنی) سرستون های مسجد شهدای ابن سینا و رواق های جدیدالتأسیس حرم حضرت معصومه(س) در قم(کاربندی قطاربندی) در مسجد سپهسالار تهران(گچ بری)، سرستون های خانه اصفهان ساخته می شوند.
این پژوهشگر اضافه کرد: نمای جرزهای دیگر ایوان در طبقه همکف دارای کادربندی و گچ بری برجسته گلدان و قاب مستطیل و بیضی که در بالای سردرها با طرح قلاب و لچک دارای گچ بری کلوخه و بافت حصیری سه رشته ای و برگ کنگر است و با پیش زدگی جزئی و طرح رف سازی کم عرض، طبقه همکف را از طبقه اول جدا کرده است. در نمای جرزهای طبقه اول از تکنیک نقاشی روی گچ، گچ نگاری استفاده شده و همانند گچ بری های طبقه همکف گچ نقاشی شده است.
بهزاد، توصیف خانه امین التجار را چنین افزود: از ایوان به طرف تالار شاه نشین می رویم، عبور و مرور فقط از راهروهای مجاور امکان پذیر است برای اینکه هفت دری ارسی دارای پاسار یا آستانه با ارتفاع ۴۵ سانتی متر است که بمنظور تکیه دادن به هنگام نشستن(در ارسی یا ایوان) و تفکیک فضای تالار و بیرون و نیز جلوگیری از ورود افراد بصورت مستقیم و گردوغبار و استواری چارچوب در آنجا نصب شده است.
او یادآوری کرد: راهروهای طرفین تالار قرینه هستند که بعد از ورود به آنها بوسیله در چهار لنگه ای که تزئینات فلزکوبی و معرق جایگزین خاتم کاری دارد وارد تالار می شویم این دو در سمت شرق و غرب تالار که روبروی هم است از نوع قاب تو قاب و هر لنگه با سه قاب دارای آستانه و یا پاسار است که از داخل تالار با گره تند(آلت و چوب) خردشده(تزئین) شده و به دستگیره های برنجی و کشاب های زیبا مزین شده در کتیبه این دو در نیز قاب شیشه ای اجراشده است.
بهزاد اضافه کرد: در گوشه های ضلع شمالی تالار دو در چوبی دو لنگه قاب تو قاب و ۶ قابی با تزئینات فلزکوبی، معرق. خاتم کاری نصب شده که درِ شرقی به فضای پستو و درِ غربی به اتاق شمال غربی دسترسی دارد و همانطور که قبلاً اشاره شد این اتاق دارای نورگیر سقفی از نوع کلاه فرنگی بوده است که درحال حاضر وجود ندارد. در بالای درِ مذکور از قوس مثلث تخت ۴۵ درجه که نقش تاج و شیر و خورشید و اسلیمی در آن منبت کاری شده استفاده شده که با دستگیرهای برنجی و کشاب های عالی تزئین شده است.
این معمار اظهار داشت: درِ ارسی که هفت لنگه است و در اصفهان خانه هایی ازجمله امام جمعه، دکتر اعلم، مهره، طاهری، شیران و شاپور دارای ارسی هفت لنگه هستند. این تزئینات روبه داخل دارد و پاسار از داخل با گره کادر (ترقه تند زیر و رو) و زمینه آن با گره تو پر ۱۰ کند، سرمه دان آلت و چوب خردشده و در ساخت آن از ۵ نوع چوب استفاده شده و شمسه های زمینه با کنده کاری و منبت روی چوب برجسته شده است. ارسی به پنجره هایی اطلاق می شود که به روش خاص و کشوئی به سمت بالا باز می شود و به محفظه ای که در قسمت بالا قرار دارد هدایت می شود و با یک پیچ یا میخ که در زیر آن قرار می گیرد و به جفته ریزه مشهور است می ایستد.
او اشاره کرد: ارسی باتوجه به سابقه بسیار زیاد که در معماری ایرانی داشته مطمئناً ایرانی است اما در بعضی لغت نامه های اواخر قاجاریه با انتساب به روس ثبت شده است؛ اما به عقیده‌ی من باتوجه به وجود نمونه های جالبی از ارسی در دوره های پیش از قاجار نظیر ارسی های هشت بهشت و غیره، شاید آوردن شیشه های رنگی آلمانی از روسیه دلیل این انتساب بوده و شاید مقایسه قند ارسی با این نوع پنجره که هر دو اصیل، ایرانی و فارسی هستند سبب این اشتباه شده است. به هر حال چنین موضوعی نیاز به تحقیق و تفحص در کشورهای مختلف دارد.
بهزاد افزود: در ارسی اصلی دارای خِفتک مستطیلی بوده و از نوع آلت و شیشه های رنگی تولید شده که به قواره بری مشهور است و استفاده از شیشه های رنگی به جهت تنوع رنگ فضا، دور کردن حشرات، تأثیرات مثبت روانشناسی رنگ ها بر انسان و ساکنان همین طور جلب نور و پخش آن به درجات رقیق و باریک و کیفیت در کنترل آن به کار می رود که در روشنایی بنا مؤثر است و با توازن و هماهنگی رنگ هاست که به نقش و جایگاه آن در روشنایی و شفافیت بنا پی می بریم و استفاده از پنجره های با شیشه های رنگی در تحقق این هدف به معمار کمک شایانی خواهدنمود که با بوجودآوردن شیار کنشکاف، شیشه ها را بدون استفاده از میخ و چسب نصب می کردند.
او اظهار داشت: خفتک آن دارای ۵ حاشیه یا کادربندی متفاوت بوده که به ۵ پارچه نیز مشهور است و به ۵ دهانه و دونیم دهانه تقسیم شده که هر دهانه با طرح اصلی محرابی خردشده و در وسطِ و پایین هر دهانه نیم ترنجی قرارگرفته که بر روی آن سر ترنج قاب دار (مستطیل) قرار دارد و متن آن توسط طرح خطی خردشده و رقص بته جقه ها که به طرح کشمیری نیز مشهور است با اندازه ها و زوایای مختلف در آن مشهود است.
نواده‌ی استاد محب الله بیک الله چنین توضیح داد: بالاروها نیز با ۳ حاشیه و طرح خطی و قوس نیم دایره در بالا و متن آن که طرح خشتی حاشیه دار دارد تولید شده در طراحی پشت بغل بالاروها، اسلیمی های چرخشی استفاده شده که در همه آنها با بهره گیری از بته جغه در زوایای گوناگون، زمینه ها پرشده است بر روی وادارها و خطوط اصلی خفتک و بالاروها و نیز چهارچوب آنها از تزئینات آیینه کاری استفاده شده و علاوه بر آن بر بدنه و وادارها گل میخ های دست ساز کوچک جفتی استفاده شده که در ارتفاع معین دارای جفته ریزه هست و هر بالارو از داخل دارای دو دستگیره فلزی دست ساز هستند.
این بنازاده و معمارزاده‌ی اصفهانی اظهار داشت: درِ دیگر نصب شده در ارسی، در پس اتاق تالار شاه نشین است (البته در زبان عامیانه اصفهانی به هر دو تالار، شاه نشین می گویند) که ۳ لنگه بالارو خفتک مستطیلی با ۷ حاشیه و متن اصلی با (گره ۶ و ۸ شل و طبل و ۸ کند وموردونه) خردشده و دارای طرح خطی فرم واگیره مستطیل هست که خطوط گره ها وادارها از داخل تالار اصلی آینه کاری شده. بالاروها نیز دارای ۵ حاشیه و متن اصلی طرح لوزی با تخمک کوچک و بزرگ هست.
بهزاد افزود: پاسار آن نیز از گره بسیار زیبای کند ۱۰ و سرمه دان که در زیر وادارهای وسط با ترکیبی از گره چهار شمسه کند، زمینه بسیار زیبایی را خلق نموده است. در ضمن این پاسار دارای حاشیه ای با گره هشت و طبل شل هست. طرح پشت بغل های بالاروها نیز از نوع واگیره به فرم ذوزنقه هست. تزئینات این در دوطرفه بوده که از داخل بصورت تزیینات فرعی هست کلیه طرح ها و متن ها توسط بته جقه با ابعاد مختلف خردشده که به آن پارچه بری نیز می گویند.
این بنازاده با اعلان اینکه در تالار شاه نشین اصلی دو در دیگر ارسی گوشوارها طبقه اول وجود دارد که بطورکامل قرینه و دارای تزئینات دوطرفه هست و هرکدام سه لنگه بالارو و دارای تزئینات مشابه درهای ارسی اصلی و پس اتاق است، بیان کرد: پلان تالار به شکل نیمه چلیپایی هست و دارای کف فرش سنگی(معاصر) است. سقف تالار تخت و با طراحی هندسی به کادرهای چهارضلعی مربع و مستطیل، هشت معمولی، کشکولی و نگینی و نیمه سرمه دان و نیز ربع هشت (شمسه فارسی) تقسیم شده که ربع هشت در ۴ گوشه آن بصورت لچک قرارگرفته. سقف دارای کادربندی و گیلوئی زیبانی با حاشیه سازی طرح شیر و قلاب و گچ بری برجسته به همراه آیینه کاری و نقاشی پشت آیینه هست. سقف ورودی پس اتاق نیز با گچ بری ها و آیینه کاری از نوع فرنگی بری آراسته شده و همین طور بدنه های آن نیز تزئیناتی شبیه تالار اصلی دارد. عکس مالک اصلی بنا سید محمدعلی امین در قاب بیضی شکل ترتیبات تالار شاه نشین به چشم می خورد.
او اضافه کرد: در تالار اصلی ۴ عدد طاقچه با قوس نیم دایره وجود دارد که در مرکز آنها آیینه های نسبتاً بزرگی نصب شده و بر روی تاج آیینه ها تزئیناتی از نوع گره کارشده است. روی جرزها نیز آیینه های کوچک تری نصب شده که در اطراف آنها گچ بری برجسته انجام شده و در میان آنها نقاشی پشت آیینه به چشم می خورد. گچ بری موجود در بدنه ها(جرز و دهانه ها) از نوع نقوش اسلیمی، گل رز واقعی، برگ مو شاخه های انگور واقعی است.
فرزند زنده یاد استاد علی بهزاد اشاره کرد: بر بالای طاقچه ها با بوجودآوردن دوال و ساخت رف، طاقچه بلندهایی با تورفتگی و عمق کم به وجود آورده اند(که بیشتر بمنظور نگهداری اشیاء تزئینی کم حجم نظیر گلدان و غیره بکار می رفته) و داخل آنها نیز گچ بری های گلدان و غیره دارد. بر بالای طاقچه و درهای ورودی کتیبه های کوچک از جنس آیینه وجود دارد که از قسمت شرق تالار آیت الکرسی را به خط ثلث سفید بر زمینه سبز و قرمز به دور تالار کشیده است. بر بدنه علاوه بر تزئینات ذکرشده نقاشی هایی در قاب های مستطیل و نیم دایره از مناظر طبیعی بصورت نقاشی پشت آیینه وجود دارد که در پس اتاق تالار نیز به چشم می خورد. در پس اتاق تزئینات گچ بری و آیینه کاری بدنه ها و سقف بصورت ظریف تری انجام شده و علاوه بر آن دارای مبل دیواری (پنهان) و بخاری دیواری هست که تزئینات مورد اشاره با اندکی تفاوت شبیه تزئینات تالار اصلی هست.
بهزاد در پایانِ توصیف معماری این خانه چنین بیان کرد: در بازدید یک ساعته‌ی من از این خانه در سی ام آذرماه ۱۴۰۲ برایم روشن شد که همه‌ی اندازه های استفاده شده در این بنا بر طبق مقیاس انسانی و اندازه های انسان های ایرانی بوده است. ارتفاع درها به اندازه یک مرد متوسط اندام ایرانی بوده و در طراحی اتاق ها، حیاط و غیره از تناسب طلایی ایرانی استفاده شده و شکل همه‌ی عناصر برمبنای همین تناسب است که در بیان معماری و تزئینات باقی مانده خانه امین اهتمام شد از اصطلاحات اصلی فراموش شده و ازیادرفته استفاده کنم. در کل تزئینات این خانه را می توان بسیار شلوغ و پرکار توصیف کرد که معمار برای هنرنمائی و نمایش هنر خود از هیچ کوششی فروگذار نکرده و خانه ای طراحی و ساخته است که گویی ابدی بوده و هیچ گاه رنگ زوال و نقصان را به خود نمی بیند و جلوه ای از بهشت جاودانه است.
مالکان و ساکنان خانه‌ی امین التجار
این پژوهشگر با اشاره به مالکان خانه امین التجار، اظهار داشت: مالک اصلی خانه امین التجار «مرحوم حاج سید محمدعلی امین» معروف و ملقب به «امین التجار» و برادر ایشان «مرحوم حاج سید احمد امین» ملقب به «افتخارالتجار» بوده اند که این خانه را برای سکونت خود و خانواده هایشان می سازند. بعد از مدتی به دلایلی حاج سید احمد، خانه‌ی دیگری شبیه این خانه را در کوچه مسجد تل عاشقان می سازد و محل سکونت خود و خانواده شان را به آنجا انتقال می دهد که به «خانه افتخارالتجار» معروف بود. بعداً پدر دکتر اَعلم (اولین پزشک متخصص چشم در اصفهان) این خانه را خریداری کرد و در سال ۱۳۷۵ به نام «خانه دکتر اعلم» به ثبت آثار ملی ایران می رسد.
بهزاد توضیح داد: پدرشان مرحوم سیدحسن، از نوادگان میر معصوم حسین فرزند سید عبدالحسین خاتون آبادی، مؤلف کتاب ارزشمند(وقایع السنین و الاعوام) بود که با ۳۰ واسطه به امام علی بن ابیطالب(ع) می رسند. همسر سید محمدعلی، مرحومه زهرا جناب فرزند حاج مهدی جناب، از خانواده های اصیل و سرشناس اصفهانی که علما، نویسندگان و هنرمندان خیلی از این خاندان در اصفهان زیسته اند.
او افزود: در دوره قاجار لقب هایی مانند امین التجار را به برخی افراد اعطا می کردند. ازآنجاکه «سید محمدعلی» از تجار سرشناس و مورد اعتماد مردم اصفهان بود، لقب امین التجار به او داده شد. سپس این لقب به یکی از فرزندان پسر ایشان که متولد ۱۲۶۴ شمسی و «سید حبیب الله» نام داشت و پیشه‌ی پدر را ادامه داده و از تجار سرشناس اصفهان شده بود به ارث رسید.
این بنازاده و معمار اصفهانی یادآوری کرد: حاج سید حبیب الله بعد از اصفهان فعالیت تجاری خودرا به تهران کشاند و با رجال سیاسی و اقتصادی وقت پایتخت آشنا و مراوده پیدا کرد او را که امانت دار سیاسی و اقتصاد در اصفهان نامیدند و از تجار معتبر و خیّر اصفهان در عصر مشروطه حساب می شد که به حمایت مالی از این نهضت پرداخت و از مبارزان اولیه‌ی مشروطیت اصفهان به شمار می آمد. او از اعضای انجمن ولایتی اصفهان و از پیروان و همراهان حاج آقا نورالله نجفی بود و پس ازآن نیز از اعضای کمیته دفاع ملی شد و در دفاع از اصفهان در مقابل هجوم روسیه دفاع کردند. ایشان از افراد تأثیرگذار در تصویب قانون البسه وطنی در تاریخ ۲۹ بهمن ۱۳۰۱ مجلس شورای ملی است.
بهزاد بیان کرد: «سید حبیب الله» در ۲۱ ذیقعده ۱۳۷۸ با ۷۷ رأی به عضویت انجمن ولایتی اصل اصفهان برگزیده شد که از اعضای فعال آن انجمن محسوب می شد و در تأسیس مدرسه دوشیزگان(نخستین مدرسه دخترانه اصفهان) و ساخت نخستین قرائت خانه(کتابخانه و سالن مطالعه) اصفهان سهم به سزایی داشته اند. ایشان علاوه بر پذیرایی از اعضای کمیته ای که از قم به اصفهان مهاجرت کرده بودند در خانه پدری(خانه امین التجار)، باغ خود نیز در شمس آباد واقع در شمال اصفهان را در اختیار نیروهای اعزامی به تهران قرار داده بود. وی در دوره های چهارم، ششم، هفتم، هشتم و پانزدهم نماینده اصفهان در مجلس شورای ملی شد و آخرین حضور وی در صحنه سیاست سال ۱۳۲۶ شمسی در انتخابات مجلس دوره پانزدهم در زمان قوام السلطنه است. وی در مدت زندگی خود ۲ مرحله، مرحله اول زمانی که روس ها اصفهان را تصرف کردند و در مرحله دوم در زمان رضاشاه نیز به پایان واهی به زندان افتاد.
این معمار اصفهانی، درباره‌ی سایر خدمات حاج سید حبیب الله اشاره کرد: نام برده، غیر از خدمات فوق، بیمارستان امین را در ۲۹ اسفند ۱۳۱۲ افتتاح نمود. این بیمارستان که بر روی یکی از قدیمی ترین قبرستان های اصفهان به نام سنبلان یا سنبلستان بناشده و در خیابان ابن سینای امروزی قرار دارد همچنان یکی از بزرگ ترین بیمارستان های اصفهان است که زیر نظر دانشگاه علوم پزشکی اصفهان به مردم خدمت رسانی می کند. در زمینی به مساحت ۴۰ جریب و با طراحی اولیه‌ی مهندس ملوکوف(مهندس وزارت داخله) توسط ایشان ساخته و به بلدیه اصفهان تحویل داده شد. وی در زمان آخرین قحطی اصفهان نیز خدمات بهادار ای را به مردم اصفهان ارائه کرد که در یاد و خاطره‌ی مردم باقی است و در ۲۴ دی ۱۳۲۸ درگذشت و در تخت فولاد و تکیه خانوادگی امین در کنار پدرش دفن شد.
سایر اعضای خاندان تأثیرگذار امین
او توضیح داد: در سال ۱۲۶۵ شمسی، یک سال پس از تولد آخرین پسر یعنی «سید حبیب الله»، خداوند به «سید محمدعلی» و خانم «زهرا جناب»، بعد از ۳ فرزند پسر، دختری عنایت می کند که بعداً یکی از افتخارات زن های ایران و اسلام شد. «سیده نصرت بیگم امین» که از ۴ سالگی برای آموزش قران و فراگیریِ خواندن و نوشتن به مکتب فرستاده می شوند در ۱۵ سالگی با پسرعموی خود «حاج میرزا معین التجار» ازدواج می کند.
بهزاد افزود: این بانوی فاضله با پشتکار و تلاش بی نظیر به تحصیل صرف، نحو، بلاغت، علم حدیث، فقه، اصول و فلسفه و عرفان می پردازد و از اساتیدی شیخ ابوالقاسم زفره ای، حسین نظام الدین کوپایی، سید ابوالقاسم دهکردی، حاج میرزاعلی آقا شیرازی(استاد بر حق شهید مرتضی مطهری)، میر سید علی نجف آبادی، کسب فیض داشته، به نحوی که در ۴۰ سالگی مقام و تسلط علمی ایشان مورد تأیید علما و مراجع تقلید وقت ازجمله شیخ محمدکاظم شیرازی، شیخ عبدالکریم حائری(مؤسس حوزه علمیه قم) رسید و اجازه اجتهاد گرفت. ایشان که بانوی معتمده قرن است بسیار بزرگوار، شریف، اصیل، عالم و فرزانه، برگزیده زنان زمان خود و مایه شگفتی دورانش بوده که همیشه خودرا «بانوی ایرانی» معرفی کرده اند. عاقبت این زن عاقل، مؤمن و خداشناس(بانوی ایرانی) در تاریخ ۲۳ خرداد ۱۳۶۲ چشم از جهان فرو بستند و در تکیه خودشان(امین) در تخت فولاد اصفهان به خاک سپرده شدند.
این بنازاده و معمارزاده‌ی اصفهانی بیان کرد: از دیگر بانوان خاندان امین، «بانو عفت الزمان امین» (دخترعموی بانو امین) و فرزند افتخارالتجار است که به همراه بانو امین به مقام علم و اجتهاد رسید و نام این خاندان را برای همیشه در ردیف خاندان های علمی ایران و اصفهان ثبت کردند. ایشان مؤلف کتاب «چهل حدیث امین یا هشت صد و بیست موعظه» هستند، که کتابی مفید و باارزش است و تا حالا چند مرتبه تجدید چاپ شده است.
پژوهشگر معماری ایرانی افزود: مدفن این بانو نیز در تکیه امین است. شوهر ایشان نیز مردی فاضل به نام «حسین امین» بود که مدت ها ریاست کتابخانه مجلس شورای ملی را به عهده داشت. ازجمله خدمات ارزنده‌ی خاندان امین التجار در اصفهان، راه اندازی پاساژ امین در بازار فرش فروش های اصفهان، مدرسه حسین امین در خیابان بزرگمهر امروزی ساخت تکیه امین در تخت فولاد اصفهان، ساخت بیمارستان بزرگ امین و غیره را می توان نام برد. نامشان زنده و یادشان گرامی باد.
منبع: آثارنیوز
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب